Bruno Jasieński „But w butonierce” - jako manifest

Utwór Brunona Jasieńskiego pt.: „But w butonierce” ukazał się w jego debiutanckim tomiku o takim samym tytule w 1921 roku. Jego celem była estetyczna i artystyczna prowokacja, która miała stać się zaczątkiem nowej ery w polskiej poezji, prowadzącej do wyzwolenia słowa z okowów znaczenia, a artysty – z ograniczeń narzucanych przez społeczne konwenanse i konwencjonalnie rozumianą moralność.

Zapowiedzią negacji dotychczasowych wartości literatury jest już sam tytuł utworu, nawiązujący do założeń futuryzmu w kwestii lingwistycznej – brzmienie słów miało przejąć prymarną funkcję nad ich znaczeniem. Ów „but w butonierce” stanowi pewnego rodzaju byt abstrakcyjny, trudno bowiem wyobrazić sobie artystę upychającego w rzeczywistości mokasyna do malutkiej kieszonki marynarki. Stworzony w ten sposób zlepek głosek nie oznacza niczego, ma tylko i wyłącznie brzmieć. Lingwistyczne założenia futuryzmu realizują się tu również za pośrednictwem zapożyczeń z języków obcych („meeting”, „jour-fixe”, „adieu”) oraz neologizmów i celowych niepoprawności stylistycznych („całodzienne spieszenia”, „siebiepewny”, „parkocień”).

Podmiot liryczny wiersza zapowiada koniec epoki modernistycznych dekadentów i śmierć dotychczasowych autorytetów, w buńczuczny sposób stawiając siebie na ich miejscu:
„ (…) gdy nastał Jasieński,
Bezpowrotnie umarli i Tetmajer i Staff.”

Zgodnie z duchem futuryzmu nie proponuje żadnych założeń pozytywnych, ograniczając się jedynie do sformułowania tezy o konieczności zerwania z zastaną przeszłością. Wartością, która ma wkroczyć na jej miejsce, jest przede wszystkim młodzieńczy entuzjazm zbliżający się wręcz do euforii, biologiczna radość życia i niespożyta witalność. W utworze Jasieńskiego wyrażają się one w bardzo charakterystycznej konstrukcji, która wymaga czytanie wiersza w pośpiechu, bez zatrzymywania się na dłużej nad jakimkolwiek obrazem. Z podobną prędkością świat przedstawiony przemyka również obok podmiotu lirycznego, który szybko przerzuca swoją uwagę z jednego obiektu na następny, nad żadnym nie tracąc zbyt wiele czasu.

Elementem charakterystycznym jest również samochód, który „mknie w białych kłębach benzyny” przez ulice, wzbudzając u podmiotu lirycznego podziw „miastem-masą-maszyną”. „Motoryczny pęd” pcha go stale do przodu, nie pozwalając zatrzymywać się nad przeszłością i teraźniejszością.

„But w butonierce” doskonale wpisywał się w stylistykę żartu i prowokacji, jaką futuryści pragnęli przemawiać do swoich odbiorców. Utwór nosi na sobie znamiona pewnego rodzaju happeningu, którym młodzi twórcy, żyjący w czasach świeżo odzyskanej niepodległości, posługiwali się często w swoich wystąpieniach.