Jacopo Bassano „Miłosierny Samarytanin” - opis, interpretacja obrazu

Jacopo Bassano był synem włoskiego malarza Francesco da Ponte, jednak w momencie uzyskania twórczej dojrzałości i niezależności od stylu ojca zdecydował się na przybranie nazwiska pochodzącego od nazwy miejscowości, w której się urodził. Jest znany głównie z dzieł o tematyce biblijnej zainspirowanych po części techniką stosowaną przez ojca, później także dziełami Tycjana i Tintoretta, które miał okazję studiować podczas pobytu w północnych miastach Włoch.

Obraz „Miłosierny Samarytanin” powstał prawdopodobnie w drugiej połowie lat 60-tych XVI wieku, co sugeruje umieszczenie sceny na tle bujnego krajobrazu, miękkość konturów postaci i ich naturalistyczny rysunek, jak również stosunkowo bogata, zróżnicowana kolorystyka oparta na nasyconych barwach. Między innymi takimi cechami wyróżniały się dzieła Bassaniego tworzone po 1560 roku, który większość badaczy uważa za najważniejszą cezurę w rozwoju artystycznym tego malarza.

Zgodnie z sugestią tytułu obraz przedstawia scenę zaczerpniętą z biblijnej historii o miłosiernym Samarytaninie, skupiając się na momencie udzielania pomocy pobitemu podróżnikowi. W tle zostały ukazane sylwetki dwóch mężczyzn zatrzymane w pozach sugerujących ucieczkę, pewnego rodzaju popłoch, widzimy bowiem wyraźnie ich nachylanie do przodu, dynamiczną pozę przygotowanych do szybkiego marszu nóg, jak również rękę jednego z nich - znajdującego się bliżej pierwszego planu - wyciągniętą w geście sugerującym chęć zakrycia twarzy. Obie sylwetki ubrane są w ciemne, okrywające niemal całą postać szaty, których kolorystyka jest bardzo zbliżona do barw krajobrazu, stąd też przy pierwszym rzucie oka można ich nie zauważyć. Sugeruje to pejoratywne nastawienie artysty do tychże postaci jako negatywnych bohaterów sceny, o których lepiej byłoby zapomnieć, toteż możemy domyślać się, że są to sylwetki kapłana i lewity, którzy odmówili pomocy strudzonemu wędrowcy. Zmierzają w stronę drugoplanowego, górskiego krajobrazu, który dzięki użyciu chłodnych barw tworzy atmosferę pewnego niebezpieczeństwa, niepokoju.

Na pierwszym planie została wyeksponowana grupa niejako wyłaniająca się z ciemnej plamy tła, stopniowo bowiem - począwszy od jaśniejącego ciała podróżnego, poprzez widoczne najwyraźniej na głowie i piersi krwawiące rany, aż do zróżnicowanego kolorystycznie stroju Samarytanina - nabiera coraz intensywniejszej i wyrazistszej tonacji. Obie ukazane tutaj sylwetki mają charakter symboliczny - poza wędrowca, jego rany i skupiona w spokojnym cierpieniu twarz przywodzą na myśl wizerunek Chrystusa zdjętego z krzyża; Samarytanin został natomiast ubrany w bardzo znaczący strój - ma na sobie koszulę w intensywnym odcieniu czerwieni, która symbolizuje przede wszystkim miłość, ale również odwagę i wrażliwość, którą wykazał się w niesieniu pomocy nieznajomemu. Błękit jego spodni odwołuje natomiast do barw kojarzonych w tradycji biblijnej z postacią Marii, co dodatkowo pogłębia oś symetrii pomiędzy przedstawianą historią a wizerunkiem Matki Boskiej trzymającej umierającego Syna. Samarytanin staje się wobec tego nosicielem „bogactwa skromności”, które symbolizowały maryjne szaty.

Na prawo od postaci wędrowca możemy dostrzec zatopionego niemal całkowicie w kolorystyce ciemnego tła osła, który ma posłużyć obu mężczyznom za środek transportu, zaś w prawym dolnym rogu za pomocą odpowiednio padającego światła została wyeksponowana grupa składająca się z dwóch psów, które możemy odczytać jako symbole samarytańskiej odwagi i usłużności. Uwagę zwraca ich poza - łby skierowane są w dół w pokornym pokłonie, jakim zdają się czcić postać utrudzonego wędrowca, sugerując jego Boski charakter.