Główne wątki powieści „Kamienie na szaniec” Aleksandra Kamińskiego

„Kamienie na szaniec” to utwór wielowątkowy, oparty na autentycznych zdarzeniach. Śledzimy więc losy kilku bohaterów, przede wszystkim: Alka, Rudego i Zośki. Jednocześnie jesteśmy świadkami życia w okupowanej Warszawie. Odrębnym wątkiem są działania Szarych Szeregów, prowadzone przez nich akcje propagandowe i dywersyjne. 

Trzy wątki dotyczą głównych bohaterów „Kamieni na szaniec”. Alek należy do warszawskiego oddziału ZHP, gdy wybucha wojna, zgonie z rozkazem Naczelnika opuszcza stolicę, by powrócić do niej po upływie kilku tygodni. Najpierw związał się z tajną organizacją PLAN, która prowadziła akcje propagandowe. Potem wraz z innymi harcerzami bierze udział w działaniach małego sabotażu. Jednym z sukcesów Alka jest wybicie szyb zakładów fotograficznych, znajdujących się przy głównych warszawskich ulicach. Była to część szeroko zakrojonej akcji. Niszczono witryny, w których umieszczone były zdjęcia niemieckich żołnierzy, jednak w przypadku zakładów w centrum miasta nie było to zadanie łatwe. Alek dokonał tego, jadąc na rowerze, dzięki czemu działał szybko i sprawnie. Później wielokrotnie wykazał się odwagą a nawet brawurą. Sam wpadł na pomysł usunięcia niemieckiej płyty z pomnika Mikołaja Kopernika. Wkrótce po zajęciu miasta Niemcy zasłonili polski napis: „Mikołajowi Kopernikowi – Rodacy”, niemieckim odpowiednikiem. Alek zamierzał uczcić rocznicę urodzin wielkiego astronoma, przywracając pomnikowi dawny wizerunek. Któregoś ranka zaczął odkręcać niemiecką płytę, ku swojemu zaskoczeniu zdołał to zrobić przez nikogo nie zauważony i schować ją niedaleko w zaspie. Dopiero później z pomocą przyjaciół ukrył płytę w bezpiecznym miejscu.
 
Historia Alka jest historią dojrzewania i panowania nad sobą. Początkowo chłopak jest raczej chaotyczny, łatwo ulega emocjom, nie dostrzega prawdziwego niebezpieczeństwa. Stopniowo uczy się „chłodnego panowania nad sobą w chwilach ważnych”. Odkrywa też w sobie zdolności przywódcze, potrafi motywować innych i kierować ich działaniami. Bohater umiera w poczuciu dobrze wykorzystanego czasu. Podczas akcji pod arsenałem zostaje ranny, ale ma świadomość, że się dobrze spisał i umożliwił ucieczkę innym. To daje mu poczucie satysfakcji i pozwala pogodzić się ze śmiercią.

Drugi wątek wyznaczają losy Rudego, pod wieloma względami podobne do historii Alka. Był dobrym uczniem, należał do zastępu „Buki”, opuścił Warszawę razem z innymi harcerzami, by powrócić do niej po kilku tygodniach. Podobnie jak Alek należał do PLAN-u a potem brał udział w akcjach Małego Sabotażu. Opowieść o przedwczesnej śmierci Rudego jest historią zmarnowanego potencjału. Chłopak przejawiał wyjątkowe zdolności, był bardzo inteligentny, zdał maturę z wyróżnieniem, miał zdolności techniczne, charakteryzował się też szczególną wrażliwością. Akcje małego sabotażu nie przychodziły mu łatwo. Cały czas zmagał się z własnym lękiem. Podziwiał brawurę Alka i starał się wykazać podobną odwagą. Namalowanie napisu na murze przed kinem, kosztowało go sporo wysiłku. Nie spodziewał się wówczas, że przejdzie znacznie trudniejszą próbę. Kiedy został aresztowany przez gestapo, poddano go brutalnemu przesłuchaniu, bity, dręczony, poniżany nie złamał się i nie wyjawił żadnego nazwiska. Zmarł wśród przyjaciół, którzy zorganizowali akcje odbicia go z rąk Niemców. Niestety obrażenia, jakie odniósł, nie dawały się wyleczyć, zmarł trzy dni po udanej Akcji pod Arsenałem.

Trzecim bohaterem z głównej czołówki jest Tadeusz Zawadzki „Zośka”. Podobnie jak koledzy najpierw należał do „Buków” i PLAN-u, działał w ramach małego sabotażu, by potem zostać jednym z ważniejszych dowódców Szarych Szeregów. Na przykładzie tego bohatera autor ukazuje psychiczne rozterki człowieka, który utracił bliskich. Po śmierci Rudego, Zośka przeżywał załamanie. W hołdzie zmarłemu tragicznie przyjacielowi poświęca wspomnienia z czasów wojny. Sam zginął niewiele później, podczas akcji w Sieczychach.

Te trzy wątki splatają się, ukazując proces dojrzewania młodych ludzi w niezwykle trudnych warunkach. Wszyscy oni mają po 18 lat, są świeżo upieczonymi maturzystami. Wydaje się, że życie stoi przed nimi otworem. Jednak wojna niweczy wszystkie plany, zmusza ich do podjęcia różnych działań, także do zabijania. Zmagają się z dylematami moralnymi, pokonują własne słabości, rozwijają się intelektualnie, by po wojnie tworzyć nową wolną Polskę. Niestety żadnemu z nich nie dane jest doczekać końca wojny. Losy bohaterów splatają się w jeden jeszcze ogólny wątek, mianowicie w obraz walki polskiej młodzieży z okupantem. Autor dość szczegółowo opisuje liczne akcje Małego Sabotażu, a potem także działania dywersyjne. Wiele z nich ma charakter propagandowy, ich celem jest udowodnić, że Polacy się nie poddali, że nadal tkwi w nich duch walki.