Komizm sytuacyjny - wyjaśnij pojęcie i rozwiń temat posługując się przykładami

W literaturze, a zwłaszcza w komediach możemy wyróżnić trzy typy komizmu: postaci, słowny i sytuacyjny. Ostatni z nich wymaga najwięcej pomysłowości i wprawy pisarskiej dramatopisarza. Często jednak autor działa korzystając z pewnego określonego modelu, co w dużym stopniu ułatwia konstruowanie tekstu, ale i z drugiej strony może prowadzić do popadnięcia w pewną przewidywalność.

Komizm sytuacyjny w utworze to zjawisko polegające na tym, iż w pewnym momencie następuje spiętrzenie wydarzeń, mogące łatwo prowadzić do nieporozumień i niepotrzebnych splotów akcji, w rezultacie czego dalsze wydarzenia osiągają właśnie efekt komiczny. Wszelkiego rodzaju pomyłki, niezrozumienie między bohaterami, chęć ukrycia i zatajenia pewnych faktów, potęguje to zjawisko jeszcze bardziej.

Tego typu działanie bardzo dobrze widać choćby w komediach Szekspira. Weźmy na przykład komedię „Wiele hałasu o nic”. Występuje tam dwójka bohaterów - Benedick i Beatrice - którzy postanawiają sobie nigdy nie wejść w związek małżeński. Ich przyjaciele jednak za wszelką cenę chcą połączyć tę parę. Następuje tu scena, gdzie Benedick pozostając w ukryciu podsłuchuje rozmowę, której głównym tematem jest Beatrice i jej rzekoma miłość do nieugiętego w swym postanowieniu mężczyzny. Rozmowa ta jest oczywiście zaaranżowana, towarzysze Benedicka doskonale bowiem zdają sobie sprawę z pozostającego w ukryciu przyjaciela. Analogicznie schematyczna scena dotyczy Beatrice. Skutkiem takiego działania okraszonego zresztą dużą dawką humoru, końcowa scena przynosi połączenie tej dwójki bohaterów.

Nieprzewidziane sploty akcji, zabawne w swym przebiegu dotyczą wszystkich komedii szekspirowskich, ale tego typu elementy możemy zaobserwować również u Moliera na przykład. Scena ze „Świętoszka”, gdzie Tartuffe zaleca się do Elmiry, nie wiedząc, iż za jej plecami znajduje się Orgon, czy scena ze „Szkoły żon”, w której Arnolf dowiaduje się, że chroniona od niemoralności świata narzeczona, ma kochanka to tylko nieliczne przykłady komizmu sytuacyjnego francuskiego dramaturga.

Molier działa ponadto według określonego schematu, podobnie Szekspir. Założeniem dobrej komedii, w której komizm sytuacyjny zostanie najlepiej odzwierciedlony, jest przede wszystkim intryga miłosna. Mamy do czynienia zwykle z czwórką bohaterów, wśród których następuje gmatwanina uczuć i nawet czytelnik (widz) może się w niej pogubić, a co dopiero działające postaci. Wszystko jednak zawsze zostaje w odpowiednim momencie odkręcone i wyjaśnione, po czym następuje szczęśliwe zakończenie.

Z tego modelu chętnie korzystali również inni twórcy, także polscy, jak choćby Aleksander Fredro. W „Ślubach panieńskich” zawarł on podobny schemat działania, przekładając uniwersalność intrygi na nasze realia. Mamy i nieszczęśliwie zakochanych budzących raczej śmiech niż współczucie, mamy podstęp mający na celu połączenie dwójki ludzi ze sobą, mamy wreszcie cały szereg działań komplikujących sytuację, by po jakimś czasie ją rozwiązać.

Widzimy więc, że komizm sytuacyjny stanowi ciekawy aspekt pracy twórczej każdego dramaturga i pewnego rodzaju wyzwanie, by nie popaść w rutynę w układaniu intrygi
i przebiegu akcji swojego utworu.