Antoni Czechow - opowiadania. Problematyka opowiadań Czechowa

Antoni Czechow, rosyjski nowelista i dramatopisarz, w swoich opowiadaniach zajmował się przede wszystkim szeroko rozumianą tematyką społeczną. W swoich licznych opowiadaniach niezwykle drobiazgowo i trafnie rozszyfrowuje zachowania ludzi, a szczególnie aparatu władzy i stosunku do niego zwykłego rosyjskiego zjadacza chleba. Z niezwykłą wnikliwością i prawdopodobieństwem autor zarysowuje postacie żyjące w carskiej Rosji.

Ukazuje ich słabostki i wady systemu oraz władzy w państwie. Posługuje się ironią, sarkazmem, nieraz nawet satyrą. Krytykuje zastaną sytuację, komentując wydarzenia, które opisuje. W opowiadaniu „Kameleon” Czechow pokazuje na przykład postać człowieka, który w zależności od sytuacji zmienia swoje poglądy. Mamy tutaj również do czynienia z „podlizywaniem się” władzy, zwierzchnikom. Człowiek zatraca samego siebie i swoją godność, aby tylko utrzymać się na stanowisku w pracy czy też zyskać awans albo, choćby, żyć w świętym spokoju. Najważniejsze to nie podpaść władzy, nawet za cenę swoich poglądów, jak to ma się w przypadku Oszumiełowa – ten kończy śledztwo w sprawie psa, kiedy tylko dowiaduje się, że pies, który ugryzł złotnika, jest psem brata któregoś z generałów.

Pisarz zajmuje się przede wszystkim psychologią człowieka mieszkającego w carskiej Rosji. Wielokrotnie ukazuje ludzi, którzy „płaszczą się” przed zwierzchnikami, poniżając się do granic śmieszności, jak na przykład egzekutor Dimitrycz Czerwiakow, który będą w teatrze, niechcący kicha na łysą głowę zwierzchnika z innego departamentu – radcy Brizżałowa. Za ten czyn przeprasza generała kilkakrotnie, jednak ten coraz bardziej zniecierpliwiony natrętem, odsyła go z kwitkiem. Dimitrycz nie mogąc pogodzić się z faktem, że generał nie chce mu wybaczyć, wraca do domu i – przerażony problemem, który sam rozdmuchał – umiera.

Czechow nie stroni również od tematów dotyczących zachowań interpersonalnych oraz tych, które mówią o tym, jak wpływa ówczesny aparat władzy na życie przeciętnego zjadacza chleba. O władzy w carskiej Rosji po prostu nie da się zapomnieć, nawet w najmniejszej wiosce. Mowa o tym w opowiadaniu pt.: „Człowiek w futerale”. Tytułowym bohaterem tego opowiadania jest nauczyciel greki – Bielikow – który swego czasu donosił na sąsiadów i ściśle współpracował z władzami aparatu carskiej Rosji. Nazywano go „człowiekiem w futerale”, bo zawsze od wszystkich się izolował i nienawidził swobody. Tutaj Czechow pokazuje z niewzruszoną ironią człowieka o ciasnych horyzontach myślowych, niezdolnego do życia w społeczeństwie, któremu trudno byłoby się przystosować ze względu na współpracę z aparatem władzy, własne egoistyczne skłonności. Takiemu człowiekowi ludzie nie ufają.

Pisarz pokazuje również wady i słabostki ludzi, których władza zmieniła na tyle, że się nią chełpią i nie zwracają uwagi na innych, jak w przypadku kaprala z opowiadania „Kapral Prisziwiejew”, który swoją arogancją odrzuca od siebie nawet sędziego, za co też zostaje ukarany. Czechow pokazuje czytelnikom świat dziewiętnastowiecznej Rosji carskiej, z której rządzących nie ma żadnego pożytku. Urzędnicy są bezmyślni, zupełnie obojętni na los prostego człowieka z ludu. Nie poczuwają się do odpowiedzialności za własne bezwzględne zachowania. Egzekwują prawo nagięte do własnych oczekiwań. Przeciętny zjadacz chleba nie ma co liczyć na pomoc tych, którzy niczego od niego nie mogą uzyskać.

Przeciętny Rosjanin bez koneksji politycznych nie jest w stanie załatwić niczego w urzędzie. Może spodziewać się jedynie kłopotów. Musi walczyć o swoje, nie wiedząc, czy jego protesty są w ogóle skuteczne, czy do czegoś prowadzą. Czechow staje w obronie takiego zwykłego człowieka, sam takim się czuje. Nie rozumie obojętności ludzi, którzy teoretycznie powinni pomagać, a praktycznie godzą się na krzywdę tych słabszych.