Maria Dąbrowska „Noce i dnie” - problematyka powieści

Powieść Marii Dąbrowskiej „Noce i dnie” złożona jest z kilku warstw, które wzajemnie uzupełniają się. Warstwą fabularną są przede wszystkim losy kilku pokoleń rodzin Niechciców i Ostrzeńskich – powieść Dąbrowskiej to imponująca rozmiarami saga rodzinna, wzorowana na tekstach takich jak „Buddenbrookowie” Tomasza Manna. Prezentując szeroką panoramę klas społecznych, jest powieść niejako obrazem życia społecznego w ówczesnej Polsce, stając się tym samym bardzo cennym zabytkiem polskiego realizmu.

Losy bohaterów powieści przeplatają się ze sobą, a ich tłem są rozgrywające się wydarzenia historyczne oraz przemiany społeczne. Akcja toczy się na przestrzeni lat 1863-1914 (z licznymi retrospekcjami, dającymi czytelnikowi wgląd w wydarzenia z przeszłości) i skoncentrowana jest przede wszystkim na osobie Barbary. Jest ona kobietą niezwykle wrażliwą, skłonną do wielogodzinnego rozmyślania nad zagadnieniem sensu życia. Przeciwstawiona jest jej postać Bogumiła, którego życiowym celem jest praca, która Barbarze wydaje się zbyt prozaiczna.

Zagadnienie pracy również stanowi ważny motyw w powieści. Jest ona zgodna z ideałami pozytywistycznymi, w myśl których praca stanowi siłę, mogącą niemalże zbawić człowieka. Przykładem pozytywisty jest Bogumił, kochający nad życie swoją ziemię i pracujący na niej w pocie czoła.

Obecny jest w powieści również motyw przemian, zachodzących w społeczeństwie. Widoczne jest stopniowe wzmacnianie się klasy mieszczańskiej, związane przede wszystkim ze wzmożonymi procesami urbanizacyjnymi. Pozycja mieszczan staje się coraz wyższa względem do arystokracji, która z kolei ulega stopniowemu zdeklasowaniu.

Również zjawisko emancypacji kobiet jest w powieści wyraźnie zarysowane: przykładem jest tutaj Michalina Ostrzeńska. „Noce i dnie” stanowią przede wszystkim właśnie świadectwo zmian społecznych zachodzących w Polsce w dobie pozytywizmu.