Portret Sarmaty w literaturze i malarstwie baroku. Omów na wybranych przykładach

Sarmatyzm był formacją kulturową, która funkcjonowała w Polsce od końca XVI do połowy XVIII wieku. Szlachta polska nazywająca siebie sarmatami miała według niej pochodzić od Sarmatów, czyli niegdysiejszego ludu mieszkającego między Wołgą a Donem i odznaczających się miłością do wolności, dobrodusznością, gościnnością, odwagą i męstwem. Wiara w taki mit ważna była dla narodowej tożsamości i zjednoczenia narodu. Sarmaci charakteryzowali się konserwatyzmem i hołdowaniem tradycji, niechęcią do reform, umiłowaniem spędzania czasu na rozmowach, biesiadach zakrapianych alkoholem, tańcach i ucztach, częstym organizowaniem sejmików, pospolitych ruszeń.

W polskim baroku nie brakuje dzieł, w których wykorzystany został motyw szlachcica sarmaty. W literaturze obraz sarmaty znaleźć można w „Pamiętnikach” Jana Chryzostoma Paska. Dzieło to zawiera bogate opisy zwyczajów oraz mentalności szlacheckiej w drugiej połowie XVII wieku. Sylwetki polskich sarmatów jakie umieścił w swych „Pamiętnikach” Pasek nie są pozytywne. Autor ukazał szlachtę jako bardzo silnie przywiązaną do otrzymanych przywilejów oraz swobód szlacheckich. Wytykał ich pieniactwo, warcholstwo. 

Także Wacław Potocki w swej twórczości poruszał tematy związane z mentalnością szlachty sarmackiej. W wierszu „Veto albo nie pozwalam” krytycznie odnosi się do jednego przywilejów szlachty – możliwości zerwania sejmu nawet przez jednego członka – z której korzystała ponad miarę i bardzo nierozważnie. Autor potępia takie bezmyślne zachowania, które według niego mogą doprowadzić do upadku kraju. 

Malarstwo barokowe jest z kolei doskonałym dokumentem obrazującym przede wszystkim charakterystyczny wygląd sarmatów, ale również ich zamiłowanie do luksusu, które m.in. przejawiało się w bogatych, barwnych, pięknych strojach. Na większości dzieł malarstwa barokowego skupiano się głównie na atrybutach wyglądu. Na obrazie „Stanisław Antoni Sztuka” pędzla nieznanego autora zaprezentowany został dumny szlachcic z charakterystycznymi wąsami, w karmazynowym pięknym kontuszu i białą koszulą pod nim. W ręku trzyma zdjęty z głowy czarny kołpak obrzeżony futrem, a  przy ozdobnym pasie zwisa mu szabla.

Literatura prezentuje bardziej krytyczne spojrzenie przedstawicieli polskiej szlachty sarmackiej, malarstwo zaś ukazuje bogactwo i wspaniałość jej wyglądu oraz zamiłowanie do przepychu i wiarę we własną wspaniałość.