Edward Stachura „Człowiek człowiekowi” - interpretacja i analiza wiersza

Edward Stachura był współczesnym poetą zajmującym się poezją śpiewaną. Jest to postać, która wymyka się wszelkim klasyfikacjom – trudno go przypisać do jakiegokolwiek nurty w literaturze bądź do konkretnego pokolenia literackiego. Niepokorny buntownik, pisarz i poeta, dla którego życie było wielkim dramatem. Mówiono o nim jako o podróżniku, autostopowiczu, komiwojażerze… przystojnym młodzieńcu z gitarą. Życie Stachury zostało gwałtownie przerwane w 1979 roku, kiedy poeta popełnia samobójstwo.

Każda strofa wiersza pt.: „Człowiek człowiekowi” zbudowana jest podobnie: pierwsze dwie przedstawia relację między dwoma osobami. Podmiot liryczny nie skupia się na przyjaznych cechach, rozważa tylko negatywne możliwości. W dwóch kolejnych wersach zmienia się charakter wiersza, podmiot liryczny wpada w ton moralizatorki i radzi czytelnikowi, żeby nie ulegał złym wpływom społeczeństwa, z jednej strony nawiązując do znanej starożytnej sentencji („Homo homini lupus est”), z drugiej – tworząc ciekawy neologizm: „Człowiek człowiekowi wilkiem, lecz ty się nie daj zwilczyć”.

W utworze opis relacji pomiędzy dwójką ludzi najpierw zarysowany jest za pomocą znanego powiedzenia. Następnie relacja ta zostaje porównana do szpady, zdrady, pumy, dżumy, łomu i gromu – te rzeczy, stany i zwierzęta stanowią jej symboliczne przedstawienie. Wymienione metafory mają na celu skłonienie czytelnika do refleksji nad jego zachowaniem stosunku do innych osób: czy czasami ludzkie zachowania nie przypominają bardziej zwierzęcych nawyków? Czy, dbając przesadnie o swoje interesy, nie zapominamy o bliźnich? W wierszu występują rymy żeńskie parzyste: pumą – dżumą, zgładzić – zdradzić. W ostatnich wersach poeta tworzy po raz kolejny neologizm, zabieg ten wykorzystuje brzmieniowe podobieństwo wyrazów: „z bliźnim się możesz zabliźnić”.

W wielu wierszach Stachura skupia się właśnie na owej relacji, jaka zawsze łączy ludzi, skoro człowiek to „zwierzę społeczne”. Jest ona również w wielu przypadkach problematyczna i paradoksalna – wystawia człowieka na niebezpieczeństwo („zwilczyć”), jednocześnie jednak przywołany powyżej neologizm cechuje się pewną ambiwalencją: „zwilczenie” doprowadza – w ostatecznym rozrachunku – do powstania „blizn” po ranach. Jednak to właśnie „bliźni” pozwala także „zabliźnić się” doznanemu obrażeniu.