Ken Kesey „Lot nad kukułczym gniazdem” - motyw buntu. Czy warto się buntować i czemu to ma służyć? Esej

„Lot nad kukułczym gniazdem” Kena Kesey'a wydany został w 1962 roku i od razu odebrany został  jako ważna książka, pewna metafora sytuacji społeczeństwa amerykańskiego w latach sześćdziesiątych. Dodatkową sławę i popularność powieści przyniosła ekranizacja autorstwa Milosa Formana , która powstała ponad dziesięć lat później, w połowie lat siedemdziesiątych. Znakomite role w filmie Formana zagrali Jack Nicholson w roli McMurphy'ego oraz Louise Fletcher w roli siostry Ratched.

Historia opowiedziana przez Kesey'a jest w zasadzie bardzo prosta – oto do szpitala psychiatrycznego przywieziony zostaje więzień, który pragnąc uniknąć odsiadywania wyroku, symuluje chorobę umysłową. McMurphy ma zostać zbadany przez specjalistów, których zadaniem jest określenie jego stanu. Główny bohater szybko przekonuje się, że miejsce, do którego trafił, jest być może jeszcze gorsze niż więzienie. Pacjenci poddawani są ścisłym rygorom, nie mogą opuszczać zakładu, jak automaty karmieni są pigułkami, wszelka próba sprzeciwu budzi zdecydowany opór personelu, a dyktatorską władzę w ośrodku dzierży siostra Ratched, kobieta z pozoru miła, ale zimna i wyrachowana.

McMurphy ze zdziwieniem stwierdza, że w zakładzie, oprócz pacjentów naprawdę chorych i w ciężkim stanie, są nieszkodliwi dziwacy, jakich pełno na ulicach każdego amerykańskiego miasta, a nawet osoby całkiem, jego zdaniem, zdrowe – jak Billy Bibbit, który przebywa tam na własną prośbę. Od początku swego pobytu McMurphy wprowadza ferment i zamieszanie, domaga się respektowania praw pacjentów i traktowania ich jak ludzi, a nie jak automaty. Ale nawet najbardziej niewinne prośby, jak na przykład o zezwolenie na oglądanie meczu baseballa, są ignorowane albo personel piętrzy trudności. Konsekwencja McMurphy'ego przynosi jednak skutki – pacjenci coraz głośniej zaczynają się domagać swoich praw. Niepokoi to siostrę Ratched, która ma coraz więcej pracy z podopiecznymi.

Kulminacyjna scena książki to nocna impreza urządzona z inicjatywy McMurphy'ego na oddziale. Pijani uczestnicy zasypiają i nie udaje się zataić całej sprawy przed siostrą Ratched. Sterroryzowany przez nią Bibbit popełnia samobójstwo. McMurphy, świadek tej sceny, rzuca się, by udusić siostrę. Ratują ją pielęgniarze. McMurphy dostaje potężną dawkę środków uspokajających. Wielki wódz Bromden, Indianin, namawiany od dawna przez głównego bohatera wreszcie decyduje się na ucieczkę. Dysponując nadludzką siłą, wyrywa podest z umywalnią, wybija okno i ucieka.

Jaki sens ma książka Keseya? Moim zdaniem chodzi o prawo do buntu, domaganie się poszanowania prawa każdej jednostki, nawet ludzi przebywających w szpitalu psychiatrycznym. Oczywiście, rolą personelu takiej placówki jest pomaganie, ale nie wolno zachowywać się tak, jakby te osoby były ubezwłasnowolnione, pozbawione wszelkich praw i skazane tylko na leki i odosobnienie. Skoro takie prawa przysługują ludziom leczonym w szpitalu, jakie przysługują zwykłym śmiertelnikom? Dokładnie takie same, ale warto to sobie uświadomić i na każdym kroku przypominać. Nic nie jest takie, jak się nam wydaje – słowa i opinie mają różne znaczenie.

W powieści Kesey'a główny bohater przegrał – został powstrzymany, unieszkodliwiony, podano mu potężną dawkę leków, po których nie odzyskał świadomości. Ale Indianin, wódz Bromden, zrozumiał, o co chodzi McMurphy`emu i uciekł z więzienia. Z piekła uratował się jeden człowiek. Choćby dlatego bunt i nieposłuszeństwo miały sens.