Daniel Naborowski - ogólna charakterystyka twórczości

Daniel Naborowski to jeden z najznamienitszych przedstawicieli poezji dojrzałego baroku. Był nadwornym poetą Radziwiłłów litewskich, dlatego też jego twórczość, możemy umiejscowić w nurcie poezji dworskiej. Poeta urodził się w 1573 r., zmarł natomiast w 1640 r. Swobodnie możemy też nazwać go człowiekiem renesansu, znał się na medycynie, prawie, polityce i mechanice. Bliski był mu kalwinizm.

Jak przystało na twórcę barokowego, odwoływał się w twórczości do istniejących w świecie sprzeczności. Jednak w przeciwieństwie do współczesnych mu, nie próbował ich przezwyciężyć, ale traktował jako nieodłączny składnik ludzkiej egzystencji. Podobnie jak  twórcy renesansowi, poszukiwał w świecie harmonii. Jednak wyłącznie jego dążenia korespondowały z tendencjami odrodzeniowymi. Po doświadczeniach rokoszu Zebrzydowskiego, poznaniu różnych środowisk naukowych, po dokładnym przeanalizowaniu politycznych zależności oraz w wyniku osobistych doświadczeń, Naborowski nie żywił nadziei na spokojne, idealnie harmonijne życie.

Poeta przyjmuje postawę umiarkowaną, będącą według niego najodpowiedniejszą, dla funkcjonowania w chaotycznym świecie:

„Miłujmy i żartujmy,
Żartujmy i miłujmy,
Lecz pobożnie, uczciwie…”

Głównym wątkiem przewijającym się w wierszach Naborowskiego jest ścieranie się natury z przeznaczeniem. Jest to konflikt nierozwiązywalny. Człowiek jest zmuszony do prób wcielania w życie zasady złotego środka. Umiar i stoicki spokój okazują się najodpowiedniejszymi sposobami postępowania.

Naborowski unika, tak charakterystycznego dla poetów barokowych, popadania w skrajności. Potępia zarówno zbytnie rozprzężenie zmysłów, jak i przesadny minimalizm. Natura człowieka jest niezwyciężona, dlatego odpowiedniejszym wyjściem jest łagodne minimalizowanie skłonności do grzechu, niż paniczne próby uniknięcia go. Jest to bezcelowe, gdyż człowiek został stworzony jako istota niedoskonała:
   
„Niech szalony pustelnik kryje się w pustyni,
I tam, czego ujść trudno, po kryjomu czyni…”

Autor zwraca uwagę na konieczność wyzbycia się pychy. Próby stania się istotą idealną, zaprzeczają zamysłowi Stwórcy, który dał nam prawo do popełniania błędów i do odczuwania niepewności. Głównym zadaniem człowieka, według Naborowskiego, jest ciągła praca nad sobą, wieczne doskonalenie ducha i naprawianie błędów. Jest to jednak syzyfowy wysiłek. Człowiek nigdy nie stanie się istotą bezgrzeszną. Fakt ten jednak nie martwi poety - taka jest ludzka natura, której nie możemy przezwyciężyć.

Naborowski nie posługiwał się wyłącznie wysokim stylem poetyckim. Mamy świadectwa, iż wyrafinowanie formalne, skomplikowana budowa strof i biegłe posługiwanie się barokowymi środkami poetyckimi, nie były mu obce („Błąd ludzki”, „Malina”, „Kur na trzcinach oddany…”). Jednak poeta potrafił także posługiwać się prostym, sarmackim językiem. W „Trenach na śmierć Księcia Radziwiłła, kasztelana wileńskiego” łączy finezyjność strofy safickiej ze zwykłym, prostym ośmiozgłoskowcem.

Pod koniec życia Naborowski zbliża się do środowiska szlacheckiego, co owocuje powstawaniem wierszy o tematyce ziemiańskiej. Wyróżnia się na tle pozostałych twórców swojej epoki. Jest świadomy dysonansów i sprzeczności, istniejących w ludzkiej naturze. Jednak nie mocuje się z nimi, ale akceptuje, optując za spokojnym życiem.