Gustaw Morcinek - charakterystyka twórczości

Gustaw Morcinek urodził się w 1891 roku w Karwinie, niewielkiej miejscowości na Śląsku Cieszyńskim. Jako szesnastolatek rozpoczął pracę w kopali, później zaś, dzięki pomocy innych górników, ukończył Polskie Seminarium Nauczycielskie w Bielsku-Białej. Pracował jako nauczyciel w Skoczowie, godząc pracę zawodową z twórczością literacką, która spotkała się z olbrzymią aprobatą Zofii Kossak, jego późniejszej protektorki.

Początkowo działalność twórcza Morcinka miała charakter publicystyczny, pierwsze kroki stawiał bowiem na łamach „Dziennika Cieszyńskiego” i „Zarania Śląskiego”. Debiut prozatorski miał miejsce w 1929 roku wraz w wydaniem tomu nowel „Serce za tamą”, które zapowiedziały tematykę jego późniejszych dzieł. Obracały się głównie wokół opisów Śląska i jego mieszkańców, przede wszystkim górników, których pracę i tryb życia znał z autopsji. Motyw górnictwa posłużył za kanwę dla trzech powieści powstałych w latach trzydziestych, które przyniosły mu największy rozgłos: „Wyrąbanego chodnika”, „Narodzin serca” i „Łyska z pokładu Idy”. Opisywał w nich znój kopalnianej pracy i heroizm podejmowanej pomimo to walki narodowej robotników, z którymi czuł się bardzo mocno związany emocjonalnie. W swoich powieściach Morcinek zawarł również poetyczne opisy samego Śląska, dzięki czemu okrzyknięto go najwybitniejszym literatem tego regionu w okresie międzywojennym. Przypieczętowaniem tej pozycji było wydanie w 1933 roku monografii historyczno-kulturalnej „Śląsk”. Późne lata trzydzieste przyniosły również utwory opowiadające o pracy polskich nauczycieli.

W 1939 roku, zaledwie w miesiąc po inwazji wojsk nazistowskich na Polskę, Morcinek został aresztowany za rzekome antyniemieckie wystąpienia, spędzając całą wojnę w kolejnych obozach koncentracyjnych. W 1945 roku powrócił do Polski, osiedlając się w Katowicach, gdzie prowadził ożywioną działalność polityczną, a dzięki przychylności nowych władz mógł również swobodnie pisać i wydawać swoją prozę. Pierwsze lata powojenne zaowocowały głównie utworami o tematyce obozowej, w których Morcinek zawarł refleksję nad światową hekatombą z perspektywy światopoglądu katolickiego, z którym bardzo mocno się utożsamiał. Najważniejsze dzieła z tamtego okresu to wydane w kilka miesięcy po powrocie z obozu „Listy spod morwy” i „Listy z mojego Rzymu”. Epistolograficzna forma tych utworów odzwierciedlała specyficzną predylekcję Morcinka, który znany był w ówczesnym środowisku kulturalnym jako miłośnik korespondencji, którą prowadził z bardzo wieloma rozmaitymi osobami.

W latach 50-tych w twórczości pisarza pojawiły się również książki dla dzieci i młodzieży oraz rozprawy o tematyce historycznej. Ich założeniem było promowanie patriotyzmu wśród dorastającego pokolenia, które miało uzyskać w ten sposób solidne podstawy do podjęcia trudu budowy nowego społeczeństwa w warunkach kształtującej się po wojnie narodowości. Pisarz stworzył też pewnego rodzaju mitologię Śląska, opisując rodzinny region w formie gatunkowej zbliżonej do baśni i podania.