„Inny świat” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego - mechanizm ideologicznej tresury

Żeby złamać człowieka ideologia wytworzyła różne sposoby. Najprościej łamie się poprzez ból i wysiłek fizyczny oraz głód.

Więźniów eksploatowano maksymalnie, dając im niewielkie racje żywnościowe. Człowiek głodny i na dodatek nieludzko zmęczony nie jest wydolny by jeszcze myśleć, czy filozofować. Jest za to w stanie zrobić wszystko za dodatkową łyżkę zupy. Tak więc ludzie katorżniczo pracowali by dostać minimalnie zwiększoną porcję jedzenia. W pracach zespołowych wszyscy pilnowali by nie obniżać poziomu, gdyż racje dzielono przez ilość pracujących. Jeśli jakiś więzień odstawał, ni dawał rady, sam najczęściej prosił o przeniesienie do słabszej grupy. W ten sposób jemu przypadało pilnować towarzyszy. Tak łamano więzi między więźniami, pozbawiając ich solidarności w obliczu prześladowcy. W normalnych brygadach tempo pracy wyznaczali najstarsi wiekiem, ale tutaj tempo narzucali najszybsi i najsilniejsi, starsi kończyli w „trupiarni”.

W Rosji chodziło nie tyle o ukaranie więźniów, co o ich maksymalne wyeksploatowanie. Podczas przesłuchań próbowało się zupełnie złamać osobowość więźnia, by potem móc ją dowoli kształtować. Oskarżony wyrywany był ze snu w środku nocy. Podczas przesłuchania nie mógł załatwiać swoich potrzeb fizjologicznych. Sadzano go na twardym stołku, a w oczy świeciło się żarówką o dużej mocy. Więźnia można było uznać za pokonanego gdy widać było jak mu się rozpada osobowość.

Podczas przesłuchań używano przemocy fizycznej. Więźnia katowano do utraty przytomności. Otrzeźwiano go wiadrem zimnej wody. Istnieje pewna granica wytrzymałości po przekroczeniu której dochodzi albo do załamania, albo do niespodziewanego buntu. Katowane ciało przestaje reagować, ale umysł uczepiwszy się jakiejś myśli, trzymają kurczowo, by nie popaść w obłęd. Prawo sowieckie zakłada, że nie ma ludzi niewinnych. Jeśli postawiony zarzut okazuje się błędny, sędzia szuka innego, aż więzień zdecyduje się przyznać.

Nowa moralność powstała w obozach opierała się na przekonaniu, że pod dolną granicą ludzkiej wytrzymałości nie istnieje nic, ani zasady moralne czy duchowe, ani siła charakteru. Nic co by wpływało na postępowanie człowieka. Oznaczało to tyle, że „nie ma takiej rzeczy, której człowiek nie zrobi z głodu i bólu”.