Stanisław Przybyszewski - charakterystyka twórczości

Stanisław Przybyszewski już za życia stał się legendą. Ten skandalista i prowokator był jedną z ciekawszych figur w Młodej Polsce. Podobnie jak jego życie, tak i twórczość była niezwykle burzliwa i oryginalna. Przybyszewski zwany był ,,wielkim demoralizatorem”, mówiono o nim ,,upady Belzebub”, ,,artysta życia”, ,,kapłan negacji”, ,,nowy Mesjasz literatury”. To najbardziej interesująca postać niemieckiego fine de silce, która cieszyła się większą sławą u naszych zachodnich sąsiadów, aniżeli w rodzimym kraju.

Studia w Berlinie pozwoliły mu zetknąć się z wybitnymi przedstawicielami ówczesnej literatury i sztuki, m.in. Strindbergiem czy Munchem. Jego pierwszy utwór to napisane w języku niemieckim studium pt. ,,Z psychologii jednostki twórczej” wydane w 1891r. poświęcone w całości Nietzschemu, Chopinowi i Hanssonowi. W latach 1893 - 1897 powstają poematy prozą: ,,De profundis”, ,,Totenmesse”, ,,Vigilien”, powieści ,,Dzieci szatana”, ,,Homo sapiens” oraz esej ,,Synagoga szatana”- wszystkie teksty napisane zostały w j. niemieckim i dopiero w kraju przetłumaczone na polski. Będąc redaktorem krakowskiego ,,Życia” poeta wydał najsłynniejszy artykuł programowy Młodej Polski: ,,Confiteor”, w którym przedstawił własną wizję sztuki wyzwolonej z moralnych i społecznych rygorów. W 1901 r. Przybyszewski tworzy dramaty ,,Goście”, ,,Złote runo” oraz w 1903 r. ,,Śnieg”. Potem powstają powieści ,,Synowie ziemi” oraz ,,Mocny człowiek”. W 1918 r. publikuje artykuł ,,Ekspresjonizm, Słowacki i ,,Genesis z Ducha” oraz cykl wspomnień ,,Moi współcześni”. Pod koniec życia zaś poświęca się całkowicie działalności społecznej.

Twórczość Przybyszewskiego nie poddaje się jednoznacznym ocenom. Specyficzny, odważny język, bezpretensjonalność, oryginalna maniera stylistyczna niekiedy razi odbiorcę. W swoich utworach propagował postawę artysty - kapłana prowadzącego dekadencki styl życia. Miał swoją własną wizję artysty i sztuki. Uważał, że twórca stoi zawsze ponad tłumem i z tego tytułu jest uprzywilejowany, nie podlega prawom ani normom społecznym a jego życiowym zadaniem jest tworzenie. Wyraźne są tu echa filozofii nietzscheańskiej. Przy próbie charakterystyki twórczości Przybyszewskiego najistotniejszy wydaje się jego światopogląd, którego oddźwięk widoczny jest w każdym niemalże utworze. Poeta przekonany był o dwoistości natury człowieczej, o tym, że powinnością sztuki jest odtwarzanie stanów duszy uchwytnych tylko w momentach patologicznych, psychicznych. Przybyszewski był również prekursorem europejskiego ekspresjonizmu. Jego dramaty odznaczają się dużą innowacyjnością, są to utwory realistyczno - symboliczne, ich akcja umieszczona jest ,,tu i teraz”, fabuła jest wątła, ekspozycja zaś rozłożona do końca dramatu, podkreśla Przybyszewski nieustannie psychologizm postaci, metafizykę płci, konflikty bohaterów z własnym sumieniem. W jego całej twórczości widać silny wpływ nietzscheanizmu. Motywy satanistyczne, nihilistyczne, orgiastyczne powracają nieustannie w jego tekstach.