Szymon Szymonowic „Żeńcy” - charakterystyka sielanki na podstawie „Żeńców”

Szymon Szymonowic zatytułował swój zbiór idylli „Sielanki”. Nazwa ta wywodzi się od słowa „sioło”, czyli wieś. Sielanka oznaczałaby więc utwór o tematyce wiejskiej. Jednak z czasem, przyjęła się ona jako nazwa gatunkowa, odnosząca się do idylli czy bukoliki. Szymonowic korzysta z bogatej tradycji literackiej, wnosząc jednocześnie nowe cechy do uznanego gatunku. Wyraźna jest tu tendencja zmierzająca ku realistycznemu, a jednocześnie wyidealizowanemu obrazowaniu wsi.

Jako gatunek sielanka ma wielowiekową tradycję. Jej początki sięgają antycznej literatury greckiej. W III wieku p.n.e. sielanki tworzył Teokryt. Jego utwory cechowały się realizmem w ujęciu krajobrazów i przeżyć bohaterów. Niewątpliwie twórczość Teokryta była Szymonowicowi doskonale znana i stanowiła dlań inspirację, podobnie jak bukoliki Wergiliusza. Rzymski poeta nie dbał o realizm, jego sielanki zmierzały do ukazania świata takim, jakim pragnął go wiedzieć. Rzeczywistość została wyidealizowana, krajobraz, praca, uczucia, wszystko miało być doskonałe. Dzieła Wergiliusza miały zasadniczy wpływ na formowanie się sielanki jako gatunku. Idealizacja, ukazywanie wsi jako Arkadii, krainy niezmąconego szczęścia stało się cechą rozpoznawczą sielanki, istotą sielankowości.

W polskiej literaturze renesansowej dzieło Szymonowica poprzedziła „Pieśń świętojańska o Sobótce” Jana Kochanowskiego. Utwór poety z Czarnolasu łączy obie tendencje: realistyczną i idealistyczną. Kochanowski ukazuje wieś w noc szczególnego święta. Jest to noc śpiewu, zabawy, radości, noc, kiedy ludzie zapominają o smutkach. Z realizmem i drobiazgowością oddaje więc wiejskie obrzędy i tradycje, ale pomija troski i kłopoty. Szymonowic nie unika tej problematyki. W jednym z utworów tego zbioru, zatytułowanym „Żeńcy” ukazuje, jak ciężka i niewdzięczna jest praca chłopów. Przedstawia pracę kobiet przy żniwach, bohaterki wiersza skarżą się na zmęczenie, głód i strach przed razami Starosty.

Podobnie jak Kochanowski, Szymonowic posłużył się wierszem trzynastozgłoskowym ze średniówką po 7 sylabie. Sielanka jest gatunkiem lirycznym, łączy w sobie jednak elementy epiki i dramatu. Podobnie jak poprzednicy, Szymonowic wprowadzał do swych utworów partie dialogowe (sielanka udramatyzowana), fragmenty pieśni, partie liryczne i epickie (sielanka narracyjna). Odnajdziemy tu zarówno idylliczny nastrój, piękno krajobrazu i radość obcowania z naturą („Dafnis”, „Czary”), jak i przykrą, codzienną rzeczywistość chłopskiego życia („Żeńcy”). Zgodnie z tytułem i tradycją, sielanki Szymonowica odnoszą się do realiów wiejskich, ukazują życie rolników i pasterzy.

Sielanka, choć znana w literaturze od wieków i  związana z życiem wiejskim, nie wypracowała realistycznego bohatera chłopskiego. U Wergiliusza pasterze wysławiali się niczym wykształceni poeci, sławili subtelne uczucia i nie mieli pojęcia i męczącej całodziennej pracy. Kochanowski skupia się na radosnej stronie wiejskiego życia, patrzy na świętojański obrządek okiem zachwyconego ziemianina. Dopiero Szymonowic stara się wykreować prawdziwego, realistycznego chłopskiego bohatera. Literatura unikała bohaterów z niższych stanów, przedstawiano ich na drugim planie, o ile akcja tego wymagała, charakteryzowano pobieżnie jako prostaków lub sowizdrzałów. Szymonowic, co widać szczególnie w „Żeńcach”, stwarza bohaterki w sposób konkretny i wiarygodny. Ich język nosi znamiona potoczności. Jak refren powtarza się ludowa piosenka o słonku. Pietrucha i Oluchna uskarżają się na swą ciężką dolę. Pracując od samego świtu przy żęciu zboża, są zmęczone i spragnione. Co więcej, boją się głośno narzekać, by jeszcze nie narazić się na gniew Starosty, który nadzoruje ich pracę z groźną miną i batem. Bohaterki zostały przedstawione jako osoby wrażliwe, rozsądne i trzeźwo myślące. Pietrucha śpiewa podczas pracy, choć nie sprawia jej to przyjemności, ale ma pozytywny wpływ na Starostę. Jest to jej sposób na złagodzenie jego gniewu i ocalenie swojej skóry. Kobiety rozmawiają też o sytuacji Starosty, jego niezaradnej żonie i różnicach w dostatku.

Wydane w 1614 roku „Sielanki” Szymonowica miały duży wpływ na dalszy rozwój gatunku. Przede wszystkim rozszerzyły jego ramy zarówno formalne jak i tematyczne. Wprowadziły realizm, a nawet elementy brutalizmu. Łączył lirykę z epiką i dramatem, wplatał wątki filozoficzne i dydaktyczne. Zainspirował wielu twórców jak np. Franciszek Karpiński, Franciszek Dionizy Kniaźnin.