Tadeusz Peiper - biografia, życiorys

Wielu jest twórców szablonowych, przeciętnych lub takich, którzy nie wyróżniają się zbytnio na tle artystów danej epoki. Są oni cenieni za wkład w rozwój kultury, jednak nie stanowią wdzięcznego obiektu do analizy, a ich twórczość raz zinterpretowana, nie zachęca do dalszych rozważań. Inaczej jest z Tadeuszem Peiperem, którego życie i poglądy były na tyle ciekawe i nieszablonowe, że zapoznawanie się z czasem dziwnymi, na pierwszy rzut oka nawet absurdalnymi, teoriami daje naprawdę wiele satysfakcji.

Należał on do grupy Awangardy Krakowskiej. Była to formacja powstała w 1922 i istniejąca przez pięć lat. Jej twórcy zgrupowani byli wokół pisma „Zwrotnica”, którego redaktorem  i głównym fundatorem był właśnie Tadeusz Peiper.

Czasopismo to przechodziło przez dwa etapy swojego działania. Pierwszy obejmował lata 1922-1923 i skupiał się na komentowaniu najnowszych trendów w sztuce i kulturze. Peiper jako redaktor naczelny starał się, aby pismo było na jak najwyższym poziomie, dlatego zapraszał do współpracy światowej sławy awangardzistów – jak Filippo Tommasso Marinetti, czy Tristan Tzara, a głównym tematem był futuryzm. Drugi okres przypadał na lata 1926-1927 i cechował się większą wspólnotowością założeń twórców czasopisma, a więc – oprócz Peipera – także Leona Chwistka, Brunona Jasieńskiego, Tytusa Czyżewskiego czy Stanisława Młodożeńca.

Sama Awangarda Krakowska działała w latach ukazywania się czasopisma „Zwrotnica”, a więc od 1922 do 1927 roku. Peiper był jej głównym przedstawicielem i twórcą manifestu „Miasto. Masa. Maszyna” (pierwsze litery tych słów tworzyły hasło przewodnie awangardzistów: „3 x M”). W założeniu ta grupa poetycka miała promować agresywne, bezkompromisowe podejście do nowoczesnej sztuki. Tak etymologicznie tłumaczy się słowo „awangarda” – od „avant garde” („przednia straż”). Miała być więc grupą wytyczającą nowe szlaki, nowoczesną, przełamującą stereotypy, tradycyjne myślenie i percepcję rzeczywistości.

Głównymi założeniami Awangardy Krakowskiej były ekonomizacja środków wyrazu oraz zbliżenie poezji do prozy. Idee obracały się wokół kultu cywilizacji, szybkości przepływu informacji, techno logizacji i miniaturyzacji. Przemysł, transport oraz technika były przedmiotem uwielbienia twórców awangardy. Rola poety okazywała się tu także nietypowa: nie był on już natchnionym wieszczem, którego strofy układają się dzięki podszeptom tajemniczych sił, ale robotnikiem z dokładnością, sumiennością i systematycznością wykonującym swoje rzemiosło, jakim jest pisanie poezji.

Awangarda Krakowska negowała także uczuciowość, sentymentalizm, wypowiadała się zaś na rzecz surowości oraz intelektualizmu. Poeci z nią związani doceniali jednak metaforę jako użyteczny środek wyrazu, który można spiętrzać i wiązać, a dzięki niemu powstać mogą nowe treści. Precyzja wykonania, logika konstrukcji i dogłębnie przemyślane sensy były podstawą poezji spod znaku Awangardy Krakowskiej. Dzięki Peiperowi literatura polska bogatsza jest o tzw. poemat rozkwitający. Polega on na tym, że każde następne zdanie wiersza jest bogatsze w informacje od poprzedniego zawierając jednocześnie elementy owego wcześniejszego.

Sam Peiper urodził się w 1891 roku w Krakowie w żydowskiej, szanowanej i wykształconej rodzinie. Tadeusz po otrzymaniu odbyciu starannej edukacji szkolnej, dostał się na Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Jagiellońskiego. Nie były to jego jedyne studia. Przeniósł się po pewnym czasie do Berlina, gdzie studiował prawo, później trafił do Francji, a następnie do Hiszpanii, gdzie aktywnie włączał się w działalność różnego rodzaju czasopism, będąc bardzo popularnym twórcą. Jedną z głównych jego zasług dla literatury hiszpańskiej jest przetłumaczenie na ten język „Chłopów” Reymonta.

Po powrocie do Polski Peiper nadal sympatyzował z organizacjami socjalistycznymi. Na ten okres przypada redagowanie „Zwrotnicy” i współpraca najpierw z futurystami, później już z takimi twórcami jak: Jalu Kurek, Adam Ważyk, czy Jan Brzękowski. Na łamach gazety nieustannie publikował swoje manifesty poetyckie, wydał także swoje tomiki wierszy: „A”, „Żywe linie”, „Raz”. Jednak nie tylko manifesty i poezja wychodziły spod pióra Peipera. Napisał on także dramaty, np.: „Szósta, szósta!”, „Skoro go nie ma”, artykuły („Tędy”), powieść „Ma lat 22” czy poematy („Na przykład”).

Po rozpoczęciu wojny Peiper został schwytany przez NKWD i wysłany do obozu w Rosji. Trzy lata spędzone tam były dla poety bardzo ciężkim przeżyciem. Peiper po powrocie do Polski nie był już tak płodnym artystą jak wcześniej. Zarzucił pisanie poezji, by całkowicie skupić się na krytyce teatralnej. Kontynuował swoją działalność w Związku Patriotów Polskich.

Jego kolejnym dokonaniem w dziedzinie przekładu było przetłumaczenie na język polski dramatu pt.: „Pies ogrodnika” autorstwa hiszpańskiego pisarza Lope de Vegi. Napisał w tym czasie także powieść pt.: „Krzysztof Kolumb odkrywca”.

Zmarł w 1969 roku w Warszawie.

Tadeusz Peiper był z pewnością dużą indywidualnością w świecie literatury dwudziestolecia międzywojennego. Radykalne programy, nowatorskie podejście do kwestii poezji i nieznajdująca w przeszłości pierwowzoru postawa tworzą z Peipera twórcę unikatowego w skali historii literatury polskiej. Twórczość artysty może się wydawać trudna w odbiorze i dla niektórych hermetyczna, jednak stanowi w ten sposób wyraz konsekwentnej postawy twórczej.