Eliza Orzeszkowa „Nad Niemnem” - charakterystyka Justyny Orzelskiej

Justyna Orzelska to główna bohaterka powieści „Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej. To młoda kobieta, ma 24 lata, wcześnie, bo w wieku czternastu lat, straciła matkę. Justyna jest krewną Benedykta Korczyńskiego, mieszka w jego dworku w Korczynie. Orzelska jest piękną panną: jest wysoka, ma czarne włosy i szare oczy, ale przez najbliższych postrzegana jest jako dumna i chmurna. Ubiera się raczej skromnie.

Justyna żyje wśród Korczyńskich, ale nudzi ją egzystencja poświęcona nicnierobieniu, czytaniu francuskich romansów, rozmowom o modzie. Dziewczyna marzy o czymś wzniosłym, o idei, której mogłaby się poświęcić. Niestety, mimo swego wieku nie wyszła jeszcze za mąż. Przez pewien czas była zakochana w kuzynie, Zygmuncie Korczyńskim, ale nie była dla niego dobrą partią – Orzelska nie ma majątku, jest biedna, a Korczyński to właściciel ziemski, ma posiadłość w Osowcach. Dlatego rodzina delikatnie wyperswadowała Zygmuntowi ożenek z Justyną.

Akcja powieści rozpoczyna się, kiedy do Korczyna, na imieniny Emilii, żony Benedykta, zjeżdżają się goście. Justyna czuje się wśród nich obco i źle. Wśród odwiedzających jest Teofil Różyc, bogaty arystokrata, który przepuścił część majątku, odziedziczonego po rodzicach. Justyna podoba się Różycowi, mężczyzna zaczyna zabiegać o jej względy. Z Francji przybył również Zygmunt ze swoją młodą żoną. Chętnie odświeżyłby on przelotny romans, jaki kiedyś łączył go z Justyną.

Wizyta obu panów oraz zwyczajowy gwar, towarzyszący przyjęciu, sprawiają, że Justyna nie może wytrzymać w Korczynie. Idzie na spacer po okolicznych polach i przypadkiem spotyka Jana Bohatyrowicza, który już wcześniej zaintrygował ją, kiedy z ciotką Martą wracała z kościoła.
Janek jest młodym mężczyzną, kiedyś przed laty obie rodziny – Korczyńscy i Bohatyrowicze – przyjaźnili się, dziś żyją w niezgodzie. Okazuje się, że Jan też interesuje się Justyną. Prowadzi dziewczynę do swego domu, w którym mieszka razem ze stryjem, Anzelmem. Bohatyrowicze są zubożałą szlachtą, nie mają takiego majątku jak Korczyńscy, muszą sami pracować na roli.

Justyna ze zdumieniem odkrywa radość życia i optymizm, jakim tryska Janek. Dziewczyna jest coraz bardziej zafascynowana tymi ludźmi, którzy żyją w zwykły sposób, są pracowici i dumni. Jan zabiera Justynę do grobu Jana i Cecylii, przodków Bohatyrowiczów, którzy przybyli na Litwę z dalekich stron. Justyna poznaje historię rodu.

Dziewczyna dowiaduje się, że Marta kiedyś kochała Anzelma, ale nie zdecydowała się go poślubić, w obawie przed ciężką pracą i ludzkimi plotkami. Teraz ciotka żałuje, ale nie może cofnąć czasu. Justyna coraz częściej wymyka się do Bohatyrowiczów, pewnego dnia, w żniwa, pomaga im w pracy na polu. Orzelska odnajduje w tym swoje powołanie, praca i proste życie są tym, czemu chciałaby się poświęcić.

Jan pokazuje jej mogiłę powstańczą w lesie. To pamiątka z czasów, kiedy członkowie obu rodzin walczyli wspólnie w powstaniu styczniowym. O mogiłę dbają Bohatyrowicze, Korczyńscy nie przywiązują do tego wagi. Jan opowiada o powstańczej przeszłości, o tym jak zginął jego ojciec. Justyna zwierza się, że czuje się zagubiona i niepotrzebna, nie ma celu w życiu. Dlatego kiedy Jan  prosi ją o rękę, przyjmuje jego oświadczyny. Z radością myśli o zamieszkaniu w Bohatyrowiczach, wspólnym życiu z mężem, pracy i odmianie dotychczasowego losu, z którego nie była zadowolona.

Justyna to osoba, która po długich poszukiwaniach i błędach odnajduje cel w życiu, swoje powołanie. Nie boi się ludzkich języków i trudnych wyzwań. Liczy na to, że u boku Jana znajdzie szczęście.