Jan Kasprowicz - etapy twórczości. Jan Kasprowicz i jego poezja - ewolucja twórczości

Twórczość poetycka Jana Kasprowicza jest jednym z ciekawszych zjawisk w literaturze młodopolskiej. Na jej przykładzie możemy prześledzić większość charakterystycznych dla tego okresu prądów literackich, odnaleźć ich specyficzne cechy w poszczególnych utworach pisarza.

Kasprowicz był twórcą niezwykle płodnym i oryginalnym. Zaczął pisać wcześnie, bo już w szkole, następnie na studiach w Lipsku, gdzie zetknął się z młodzieżą socjalistyczną, która, notabene, miała niemały wpływ na kształt jego pierwszych poetyckich prób. Na początku patronował polskiemu romantyzmowi, następnie naturalizmowi niemieckiemu i symbolizmowi. Najpełniejszy wyraz dał temu w poematach: „Giordano Bruno” i „Aryman i Oromaz”. W jego utworach z czasem zaczyna dominować tematyka chłopska (sam pisarz pochodził z ludu) – tworzy naturalistyczne obrazki pełne prawdy życiowej i opisowości. Na uwagę zasługują tutaj chociażby „Obrazki natury”, „Z chałupy” czy „Z chłopskiego zagonu”. W tym czasie powstał też cykl sonetów pt.: „Z więzienia” oraz zbiór poematów „Z motywów bliblijnych” jak również dramat naturalistyczny pt.: „Świat się kończy”.

Po 1891 r. rozpoczyna się nowy okres w twórczości poety. Odchodzi on od naturalizmu w kierunku modernistycznych konwencji. Ich wyrazem stał się tom „Miłość” oraz „Krzak dzikiej róży”. Szczytowym osiągnięciem tego etapu pozostają „Hymny” wpisujące się wyraźnie w poetykę ekspresjonizmu. Kasprowicz odchodzi od tematyki społecznej, zaczyna kłaść nacisk na walory estetyczne swoich wierszy, ważną rolę odgrywa w nich symbol, tajemniczość, krzykliwe środki wyrazu, ekspresywność, złożona metaforyka, doznania zmysłowe – synestezje, wizualizm. Hymny wpisują się wyraźnie w nurt katastroficzny, są dowodem kryzysu światopoglądowego poety. Tworzy on mroczny obraz upadku cywilizacji Zachodu, spełnioną Apokalipsę, której wizja przeraża i nastraja pesymistycznie. Wydany w 1905 r. tom prozy poetyckiej pt.: „O bohaterskim koniu i walącym się domu” kontynuuje nurt katastroficzny, jednocześnie jest dowodem poszukiwań artystycznych prowadzących w stronę groteski.

Po publikacji „Hymnów” Kasprowicz zwraca się ku prymitywizmowi, można dostrzec u niego fascynację folklorem, życiem prostego, nieedukowanego chłopa, jego pracą i problemami. Kasprowicz wprowadza nowy typ bohatera: prostego górala podhalańskiego, pokazuje jego obyczajowość i sposób postrzegania świata. Głównym gatunkiem literackim staje się ballada bądź baśń. Powstają w tym czasie m.in. „Bajki, klechdy i baśnie” (1902), „Ballada o słoneczniku” (1908), „Marchołt gruby a sprośny” (1913), „Pieśń o Waligórze”. Poeta nawiązuje w nich do wielkich poprzedników: Mickiewicza, Goethego.

W pogodnej, afirmatywnej akceptacji świata ujawniła się w tym czasie postawa franciszkańska. Do kręgu utworów bliskich temu światopoglądowi można zaliczyć np. zbiory: „Chwile” (1911), „Księgę ubogich” (1916), „Mój świat” (1926). Przyroda staje się w nich znakiem Boga – miłosiernego Stwórcy otaczającego opieką wszelkie stworzenie. Po ekspresjonistycznych, bluźnierczych niekiedy utworach następuje wyciszenie tonu i pokorna aprobata dla piękna i tajemniczości świata.

Osobne miejsce zajmuje w twórczości Kasprowicza dramat pt.: „Sita” (1917) oparty na motywach indyjskich.

Kilkunastoletni dorobek młodopolskiego poety jest niezwykle bogaty, Kasprowicz pełnymi garściami czerpał ze zdobyczy epoki, z dominujących prądów, chłonął nowe zjawiska artystyczne i w oryginalny sposób wyzyskiwał je w swoich licznych utworach.