Werteryzm - cechy charakterystyczne

U schyłku XVIII wieku mianem werteryzmu zaczęto nazywać pewnego rodzaju postawę życiową, której wzorem była postać tytułowego bohatera powieści epistolarnej Johanna Wolfganga Goethego „Cierpienia młodego Wertera”.

Inspiracją tej historii było uczucie, jakim w rzeczywistości Goethe zapłonął do Charlotty Buff - pięknej panny z dobrego domu o wielkich przymiotach intelektualnych, która w chwili pierwszego spotkania z pisarzem była już zaręczona z Hansem Christianem Kestnerem. Charlotta nie zgodziła się na romans, pragnąc pozostać lojalną wobec człowieka, którego niedługo później poślubiła, zaś Goethe zapomniał ostatecznie o targającej nim namiętności i pozostał w szczerej przyjaźni z obojgiem małżonków. Losy wykreowanego przez niego bohatera potoczyły się inaczej - nie mogąc znieść spalającej go i niemożliwej do spełnienia miłości, w finale powieści popełnił samobójstwo.

Weltschmerz

Werter stał się symbolem bohatera romantycznego, którego postawę wobec życia determinuje tzw. Weltschmerz, oznaczający specyficzną, permanentną melancholię i apatię wynikające z przekonania o niesprawiedliwości świata i rządzących nim reguł. Buntuje się przeciwko konwenansom i podziałom społecznym, które stoją na przeszkodzie do spełnienia jego miłości wobec Lotty, jednocześnie nie potrafi jednak ich zmienić, nie czując się na siłach do podjęcia jakichkolwiek radykalnych kroków, te bowiem niosą ze sobą niebezpieczeństwo klęski i kolejnych rozczarowań. Jego postawa wobec życia pozostaje bierna, skłaniając do niekończących się rozmyślań, drobiazgowej analizy otaczającej go rzeczywistości i formowania rozmaitych oskarżeń pod adresem znienawidzonych konwenansów, których nie może zaakceptować, ale nie potrafi zwalczać.

Bohater werteryczny

Bohater werteryczny jest jednocześnie osobą o bardzo wrażliwej, artystycznej duszy, dla której szuka pożywki między innymi w silnych doznaniach uczuciowych, stąd jego nieszczęśliwa miłość i wynikające z niej cierpienia zdają się być bardziej efektem własnej egzaltacji, niż rzeczywistych uwarunkowań. Ukojeniem dla targających nim namiętności jest bliski kontakt z naturą i sztuką, opisywanych nieraz jako najwierniejsi przyjaciele.

Depresję Wertera pogłębia dodatkowo poczucie winy wynikające ze świadomości, iż jego szczęście byłoby nieszczęściem dla innego człowieka, uważanego za osobę wartościową, godną podziwu i naśladowania, a jego uczucie obarcza ukochaną kobietę. Idealistyczne wyobrażenia na temat dorosłego życia, wielkie aspiracje, marzenia, zostają w brutalny sposób zderzone z rzeczywistością, która nigdy nie jest jednopłaszczyznowa i oczywista, a częstokroć wypełniona bólem i trudna do zniesienia. Społeczeństwo narzuca człowiekowi obowiązek znoszenia cierpień w milczeniu i pokornym oczekiwaniu na lepsze czasy, wobec którego Werter buntuje się, popełniając w finale powieści samobójstwo.

Powieść Goethego zapoczątkowała pewnego rodzaju manię na życiowy spleen, egzaltowaną melancholię i uczuciowość, poetyzowanie rzeczywistości i jednoczesny sprzeciw wobec panujących w niej konwenansów. Romantyczni młodzieńcy kopiowali wypowiedzi Wertera na temat życia, jego postawę biernej apatii, a nawet charakterystyczny strój z kanarkową kamizelką. Wpływ tej postaci na pokolenie dorastające na przełomie XVIII i XIX wieku był tak ogromny, iż spowodował znaczący wzrost liczby samobójstw, w których wrażliwi młodzi myśliciele szukali ucieczki od beznadziejnej rzeczywistości.