Zbigniew Herbert „Sprawozdanie z raju” - interpretacja, opracowanie wiersza

Wiersz Herberta „Sprawozdanie z raju” został napisany wierszem bezrymowym, wolnym. Podzielony jest na cztery strofy o długości – odpowiednio –  6, 9, 5 i 4 wersów.

Tytuł utworu oraz konwencja, w jakiej ukazuje Herbert świat przedstawiony w wierszu, mają na celu „obejście” cenzury komunistycznej – „raj” nie jest rajem faktycznym, w sensie biblijnym, a raczej pseudorajem, obiecywanym przez władze komunistyczne na ziemi. Wiersz ma bardzo ironiczny wydźwięk. Opisuje wszystkie niespełnione obietnice złożone przez władze.

Herbert wyśmiewa te obietnice i demaskuje prawdę, która jest do nich zupełnie nieprzystająca. Zarówno wysokie płace, jak i krótki czas pracy, niskie ceny czy wspaniały ustrój społeczny to po prostu kpina, kłamstwo, ułuda. Druga strofa mówi o jednostkach, które nie przystają do ogólnie przyjętego systemu: jednostki te musiano poddać indoktrynacji mającej doprowadzić do ich unifikacji.

Ironiczny charakter wiersza najmocniej widoczny jest w jego końcowej części. Herbert wspomina tam niebiańskich proletariuszy wychodzących po pracy z fabryki. Poeta przedstawia niezwykle smutny obraz aniołów, którzy – co prawda – nie są pozbawieni skrzydeł, ale niosą je pod pachą; w dodatku niosą je „niezgrabnie”.

Odziera ich to z anielskiego charakteru, zmieniając w zwykłych, szarych, zmęczonych ludzi. Tym samym demaskuje poeta fałsz przedstawionego w wierszu „raju” – staje się on przestrzenią świetnie znaną Herbertowi i ludziom mu współczesnym. „Raj” to bowiem nic innego jak rzeczywistość świata doby komunizmu, wypełniona kłamstwem i obietnicami bez pokrycia.