Ludowe fascynacje Adama Mickiewicza. Rozwiń temat

Początek XIX wieku przyniósł w polskiej literaturze wielką rewolucję estetyczną i ideową, która poddawała w wątpliwość wartość dotychczasowych osiągnięć twórczych, uznawanych przez młodych, zbuntowanych artystów za nieprzystające do wymogów nowoczesnego świata. Jednym z celów krytyki stała się sublimacja sztuki i jej oddalenie od swojskości ludowych obyczajów i wierzeń, w których romantycy dostrzegli naturalny, nie skażony żadnymi naleciałościami zagranicznych nowinek głos polskiej ziemi, w czasach zaborów szczególnie drogi i na nowo fascynujący.

Jednym z elementów konstytutywnych literatury romantycznej stały się wobec tego inspiracje ludową kulturą i obyczajowością, które odegrały niebagatelne znaczenie m.in. w twórczości Adama Mickiewicza. Zaważyły one na kształcie tekstu uznawanego za jeden z „pierwiosnków” nowej epoki w polskiej sztuce – utworu „Romantyczność”, który stał się niejako wykładnią założeń polskiego romantyzmu zarówno dzięki nowatorskiej formie, specyficznej kreacji bohaterów, jak i podjęciu tematyki lekceważonej wcześniej przez literatów. Dzieło opowiada o wiejskiej dziewczynie, która po utracie ukochanego traci zmysły, przemawiając do ducha widzianego jedynie przez siebie; lud wierzy w prawdziwość jej wizji dzięki stałemu, bliskiemu kontaktowi ze światem zmarłych, stając w jej obronie przed sceptycznym „mędrcem ze szkiełkiem i okiem”.

Fascynacja ludowością przyczyniła się także do powstania dzieła cenionego najwyżej w dorobku Mickiewicza – „Dziadów”. Już sam tytuł dramatycznej tetralogii nawiązuje do zjawiska mocno kojarzącego się z wsią, zupełnie zapomnianego i deprecjonowanego przez mieszkańców wielkich miast, jakim był zwyczaj odprawiania obrzędów ku czci zmarłych połączonych nierzadko z próbą nawiązania kontaktu z ich światem. Mickiewicz odnalazł w mistycyzmie tego obyczaju inspirację do refleksji o bardzo szerokim kontekście społeczno-filozoficznym, poczynając od wizji nowego ideału miłości potężniejszej niż śmierć (w cz. IV), aż po model nowoczesnego, romantycznego patriotyzmu, wolnego od logicznej kalkulacji, zależnego w pełni od emocji i „czucia” wybitnej jednostki, która dla swojej ojczyzny gotowa jest oddać życie doczesne w przekonaniu o sprawiedliwym rozliczeniu win i zasług po śmierci.

Tryb życia wsi i kojarzona z nią sielankowość zaważyły również niewątpliwie na kształcie naszej narodowej epopei, „Pana Tadeusza”, którego akcja właściwa w całości toczy się w wiejskim majątku szlacheckim. W tle czytelnik ma okazję obserwować malownicze krajobrazy i przyglądać się pracy rolników, sam zaś dworek żyje w zgodzie z prastarymi obyczajami płynącymi z głębokiej, niemal naiwnej ludowej religijności, i trybu życia narzucanego przez naturę. Takie czynniki składały się w ujęciu Mickiewicza na obraz „raju utraconego”, którym w świadomości wielu Polaków w XIX wieku była właśnie wieś ze swoim spokojem, prostotą i swego rodzaju magią ludowych obyczajów, wierzeń i tradycji.