Stefan Żeromski „Syzyfowe prace” - dzieje Andrzeja Radka

Andrzej Radek urodził się w biednej rodzinie chłopskiej we wsi Pajęczyn Dolny. Dzieciństwo spędził na pomaganiu przy pracach gospodarskich, których bardzo nie lubił. Często karano go za nieprzykładanie się do zleconych obowiązków.

Chłopiec doskonale naśladujący sposób mówienia i poruszania się nauczyciela dworskich dzieci – Antoniego Paluszkiewicza – i zachęcany do tego przez dziedziczkę, zaciekawia korepetytora, mimo swego nieodpowiedniego względem niego zachowania. Nauczyciel pewnego dnia siłą zaprowadza go do swego mieszkania, gdzie rozbudza w dziecku nieokiełznane zainteresowanie książkami i wiedzą w nich zawartą. To daje początek lepszej drogi Jędrka, który staje się częstym gościem u Paluszkiewicza.
 
Te pasje Andrzeja nie są jednak akceptowane przez prostych rodziców chłopca, którzy próbują siłą wyleczyć go z miłości do wiedzy. Jednak bezskutecznie. Radek robi niezwykle szybko postępy w nauce i jego niesamowity zapał i inteligencja owocują coraz większą wiedzą. Paluszkiewicz przygotowuje go w związku z tym do kolejnego etapu edukacji – progimnazjum. Tam jednak narażony jest na nieustanne drwiny i śmiech kolegów ze względu na braki w wychowaniu i pochodzenie. Nauczyciel otacza go opieką we wszystkich sferach, dopóki choroba nie kończy jego życia.
 
Odtąd Andrzej zmuszony jest do całkowitej samodzielności. Dzięki uporowi, determinacji i silnej woli daje sobie radę, choć jest mu bardzo ciężko. Na utrzymanie musi zarabiać korepetycjami. Mając wciąż na uwadze słowa swego ukochanego opiekuna, daje z siebie wszystko, by spełnić marzenia. Nie wraca jednak do rodzinnej wsi, gdzie ludzie są zacofani i nawet najbliżsi wydają się obcy. Wyrusza więc na dalszą naukę do Klerykowa.
 
W dworze jest zajęty nauczaniem Władzia Płoniewicza, przez co nie ma czasu na własną edukację. To okres wielkiej samotności, smutku, głodu i ubóstwa. Szkoła to znów dla niego pasmo udręk i poniżeń. Zostaje nawet wyrzucony ze szkoły za pobicie kolegi, który go upokarzał. Jednak wolne chwile spędza na zapoznawaniu się z historią i literaturą, która rodzi w nim silne uczucia patriotyczne. Jego samotność dobiega końca, gdy dołącza do grupy Marcina Borowicza i razem z nowymi przyjaciółmi poszerza swą wiedzę i rozbudza coraz większą miłość do ojczyny. Ostatecznie osiąga swe pragnienia i udowadnia, że upór, ciężka praca i siła, mimo przeciwności, pozwalają osiągać szczyty.