Jarosław Iwaszkiewicz „Sława i chwała” - opracowanie

Powieść Iwaszkiewicza „Sława i chwała” rozpoczyna się w roku 1914 przeddzień wybuchu I wojny światowej i trwa aż do zakończenia II wojny w roku 1945 - czas trwania akcji to 30 lat.

Akcja koncentruje się na wydarzeniach z życia rodzin, wywodzących się z arystokracji (Blińskich, Myszyńskich i Royskich). 

Kompozycja powieści zakłada współistnienie dwóch oddzielnych planów - plan pierwszy i bardziej istotny to wydarzenia, zogniskowane wokół przedstawionych postaci (zwłaszcza przemian wewnętrznych Janusza Myszyńskiego) oraz plan drugi, obejmujący wydarzenia historyczno-społeczno-polityczne, rozgrywające się w tle.

Zastosowana przez autora narracja zakłada obecność narratora wszechwiedzącego. Nie tylko zna on wypadki teraźniejszości i przeszłości, lecz ma również możliwość wybiegania w przyszłość i z tej perspektywy oceniania postępowania bohaterów.

Przestawione w powieści tło historyczne ukazane jest w sposób raczej szkicowy; często dowiadujemy się o istotnych wydarzeniach tylko ze względu na bespośredni wpływ, jaki wywierają na życie przedstawionych postaci. Wśród tych zdarzeń wyróżnić można wybuch I wojny światowej, Rewolucję Październikową, sukcesywnie wzmacniającą się tendencję narodowowyzwoleńczą. Iwaszkiewicz w subtelny sposób ukazuje nastroje, towarzyszące tym przemianom oraz momentowi rzeczywistego odzyskania niepodległości w roku 1918. Następnie obrazuje autor narastające nastroje grozy, towarzyszące bliskiemu wybuchowi kolejnej wojny.

Jeśli chodzi o przemiany społeczne, to są one również zarysowane w powieści w sferze drugoplanowej. Głównym wątkiem jest problem ubożenia warstwy szlacheckiej, arystokratycznej (prowadzące stopniowo do całkowitego zaniku tej warstwy społecznej) oraz sukcesywne zrównywanie klas w hierarchii. Proces ten zobrazowany jest np. przez małżeństwo Franciszka Gołąbka z Olą. Iwaszkiewicz zwraca też uwagę na zmiany w postrzeganiu robotników; świadczy o tym subtelne i miarowe wprowadzanie postaci Janka Wiewiórskiego do grona postaci pierwszoplanowych.

Okres II wojny światowej jawi się jako czas niepokoju, strachu i poniżenia. Jedynym możliwym sposobem przeciwstawienia się najeźdźcy staje się spontaniczna walka wyzwoleńcza ludu oraz formowanie podziemnego ruchu oporu. Młodzież zostaje pozbawiona jakiegokolwiek sposobu wyrażania i realizacji siebie; jedynym wyjściem jest dla nich szaleńcza walka narodowowyzwoleńcza. Przedstawiciele młodszej generacji charakteryzują się pewnym szczególnym rodzajem wzniosłego pesymizmu - ich życie jest niewiele warte w czasach, w jakich przyszło im żyć, toteż postanawiają zgodnie z wewnętrznym imperatywem poświęcić je dla dobra ojczyzny.

Iwaszkiewicz ukazuje jedną metodę na pokonanie czasu zła i nienawiści. Jest nią sztuka. Wielu z bohaterów „Sławy i chwały” para się jakąś działalnością artystyczną bądź przynajmniej są oni zdolni do głębokiego przeżywania sztuki. Kreacja artystyczna staje się kwintesencją życia artysty; niejako to właśnie ona stanowi o jego człowieczeństwie w dobie dehumanizacji świata. Tylko sztuka potrafi dać ukojenie, ponieważ jest ona pewnym stałym punktem w historii świata, dającym nadzieję na możliwość jego odrodzenia.

Tytuł powieści przeciwstawia dwie postawy, charakterystyczne dla opisywanych przez autora wypadków. Można przyjąć, że „sława” i „chwała” są w tym wypadku nierównoznaczne. Sławę można zdobyć na wiele sposobów, niekoniecznie chwalebnych. Prawdziwa chwała wymaga jednak prawości i męstwa, wymaga jednoznacznego opowiedzenia się po stronie prawości.