Edgar Allan Poe „Zagłada domu Usherów” - opracowanie

BOHATEROWIE: narrator, Roderick Usher, Madeline Usher

Nadchodzi już wieczór pewnego jesiennego dnia, gdy narrator dociera konno do Domu Usherów. Nie znajduje się tam bynajmniej dla własnej przyjemności - został wezwany listownie przez przyjaciela, jedynego dziedzica rodu Usherów, ażeby przyjechał do niego. Przyjaciel jest poważnie chory i tłumaczy narratorowi, że rozpaczliwie potrzebuje jego towarzystwa.

Poe przedstawia nam posępny wygląd okolicy i Domu oraz dzieje wieloletniej przyjaźni narratora z rodem Usher.

Zbudowany przez autora obraz jest bardzo sugestywny. Narrator stoi przed Domem poruszony jego prezencją, przejętny posępnym charakterem otaczającego go krajobrazu. Ciekawe jest tutaj nawiązanie autora do romantycznej koncepcji malowniczości (zob. pisma E. Burke'a na ten temat). Dom jest zaniedbany, podniszczony, a jego otoczenie w postaci powykręcanych drzew sprawia w ten chmurny wieczór wrażenie ponurości i złowieszczości. Poe lakonicznie wspomina też o obecności rysy, dzielącej dom na dwie połowy i ginącej w wodach położonego nieopodal stawu.

Tradycją w rodzie Usherów było z dawien dawna przekazywanie majątku z ojca na syna. Taktyka ta zaowocowała prostą właściwie linią geneaologii rodu oraz suckcesywnie zwyczajowym sposobem odnoszenia się zarówno do samego budynku, jak i zamieszkującej go rodziny: tak jedno, jak i drugie znane było pod mianem Domu Usherów.

Narrator zastaje swego przyjaciela Rodericka w stanie niezwykle żałosnym. Okazuje się, że jego niemoc ma charakter psychiczny. Jego nerwy wzmacniają wszystkie bodźce z zewnątrz do granic tortury - Usher mówi, że najprawdopodobniej któregoś dnia zabije go to, co dotąd było dlań zwykłym uczuciem strachu, niepokoju. Wspomina także o przewlekłej chorobie jego ukochanej siostry Madeline - kobieta jest już na granicy śmierci, a śmierć jej z całą pewnością będzie dla Rodericka ogromym ciosem.

Przyjaciele spędzają odtąd czas razem, oddając się działalności twórczej. Spod pędzla Ushera wyłaniają się jątrzące umysł abstrakcje, pisze on również poezję. Zajmują się także lekturą pism filozoficznych.

Lady Madeline tymczasem umiera. Brat postanawia przenieść ciało do jednego z licznych podziemi domu - pomieszczenia o ścianach wyłożonych miedzią, by po dniach piętnastu przenieść je do rodzinnego grobowca. Narrator oferuje mu pomoc w tym przedsięwzięciu.

W kilka dni po śmierci siostry Roderick Usher jeszcze bardziej dziwaczeje. Pewnej nocy, kiedy bohater nie może spać, słyszy kroki przyjaciela w korytarzu. Ten wchodzi do jego sypialni i z szaleństwem w oczach pokazuje mu przez okno przyrodniczy fenomen, polegający na utworzeniu się w powietrzu wokół budynku świetlistych oparów. Chcąc uspokoić Ushera, narrator poczyna głośno czytać romans, lecz lekturę przerywa mu seria dziwnych odgłosów, dochodzących z głębi domu. Początkowo próbuje zignornować je, lecz później zauważa, jak bardzo wstrząśnięty jest jego przyjaciel. Ten z przerażeniem wyznaje, że dzięki swym wyostrzonym zmysłom słyszał takie odgłosy już od dawna i domyślił się, co one oznaczają, lecz nie miał śmiałości by komuś powiedzieć, że oto pogrzebali Madeline żywcem w podziemiu.

Lady Usher udaje się w końcu wydostać z więzienia i po chwili staje w drzwiach, szalona, owinięta w całun i zakrwawiona po wysiłku, jakiego wymagało od niej wydobycie się z trumny. Madeline rzuca się całym ciałem na brata i pociąga go ze sobą na podłogę; oboje padają bez życia. Narrator w przerażeniu wybiega z budynku. Wspomniana wcześniej szczelina rozszerza się, dzieląc Dom Usherów na dwie części, które następnie walą się i znikają w toni spleśniałego jeziora.

Zgodnie z wspomnianym już wcześniej fenomenem podwójnego znaczenia „Domu Usherów” budynek ten jest symbolem rodziny. Upadek rodu wiąże się nierozerwalnie ze zniszczeniem domu. Wyraźnie wyczuwalny (choć nigdy nie określony wprost) jest w utworze wątek kazirodczego związku rodzeństwa Usher, który mógłby być przyczyną właśnie tej degeneracji i rozpadu. W momencie śmierci ostatnich przedstawicieli rodu dom zostaje kompletnie zrujnowany, ponieważ jako swoiste ucieleśnienie rodziny musi „umrzeć” razem z nią.