Motyw lustra w literaturze różnych epok - rozwiń temat

Lustro jest przedmiotem tajemniczym i wieloznacznym. Odbicie w zwierciadle symbolizuje wejrzenie w głębię własnej osobowości, a często także kontakt z innym wymiarem rzeczywistości. W wodzie jako zwierciadle przeglądał się mitologiczny Narcyz, w kierunku lustra zła macocha Królewny Śnieżki szeptała pamiętne słowa: „lustereczko, powiedz przecie, kto jest najpiękniejszy w świecie?”, ten specyficzny przedmiot pojawia się także w „Królowej Śniegu” autorstwa Jana Christiana Andersena.

Jednak nie tylko autorzy baśni i mitów fascynowali się wieloraką symboliką lustra. Także poeci oraz powieściopisarze chętnie sięgali po ten motyw.

Ciekawym oraz inspirującym przykładem zastosowania motywu lustra jest opowiadanie Edgara Allana Poe pt. „William Wilson”. Genialny pisarz, twórca „Opowieści niesamowitych” stworzył obraz bohatera, który zmaga się ze swym sobowtórem noszącym to samo imię i nazwisko. Nie mogąc znieść naprzykrzającego się młodzieńca, główny bohater snuje się po różnych zakątkach kraju, jednak w kluczowych momentach tajemniczy kompan cały czas się pojawia. Doprowadzony do ostateczności tą irracjonalną sytuacją, w konfrontacji zabija sobowtóra, lecz wtedy pojawia się ogromne lustro uwidaczniające, że obaj mężczyźni byli jedną osobą, a tajemniczy sobowtór stanowił prefigurację sumienia głównego bohatera.

Chyba najbardziej znanym cytatem dotyczącym lustra jest wyjątek z powieści Stendhala pt. „Czerwone i czarne”. Narrator mówi tam: „powieść to jest zwierciadło przechadzające się po gościńcu. To odbija lazur nieba, to błoto przydrożnej kałuży.” Jest to wykładnia nowoczesnej formy powieści realistycznej mającej odwzorowywać sposób życia różnych warstw społecznych z dokładnością i bezstronnością. Od owego cytatu nazwę zaczerpnęła nowa forma literacka, tzw. powieść – zwierciadło.

Wspomnieć należy też o wierszach, które za główny temat przyjęły sobie zwierciadło. Jednym z nich jest utwór Haliny Poświatowskiej pt. „Lustro”. Podmiotem lirycznym jest tu młoda kobieta, która stojąc przed lustrem zdaje sobie sprawę z urody swego ciała. Odkryła swój wdzięk dzięki ukochanemu, którego w tym momencie niestety nie ma przy niej. Z tego względu radość płynąca ze świadomości swojej urody jest zachwiana, nie jest możliwe bowiem odbijanie się w oczach tego, który to piękno najbardziej docenia.

Lustrem w wierszu Poświatowskiej nie jest więc gładka srebrna tafla, ale oczy zakochanej osoby, dzięki zachwytowi których, kobieta zdaje sobie sprawę ze swojej urody. To mężczyzna jest wyznacznikiem piękna kobiety i to jego ocena najbardziej ją interesuje.

Innym lirykiem, w którym pojawia się motyw zwierciadła jest wiersz Sylvii Plath pt. „Lustro”. Tutaj podmiotem lirycznym jest samo zwierciadło, które opisuje swoją sytuację sprzętu domowego. Jednak nie jest to zwykła opowieść o losach przedmiotu, ale głęboka zaduma nad istotą rzeczy.

Lustro jest obiektywne, „niezamglone ani miłością, ani nienawiścią”, przedstawiające rzeczy w ich prawdziwej istocie. W drugiej części wiersza podmiot liryczny staje się jeziorem, w którym przegląda się kobieta. Stanowi to alegorię zaglądania we własną duszę i pragnienia rozpoznania własnej tożsamości. Lustro w wierszu Sylvii Plath jest nie jest „okrutne, tylko prawdomówne”, uświadamia osobom nieuchronny upływ czasu i w przeciwieństwie do nich, przyjmuje zmiany dotyczące zewnętrznego świata ze spokojem.

Można by wymieniać naprawdę wiele utworów, w których jeśli nie tematem przewodnim, to na pewno elementem przewijającym się jest lustro. Warto choćby pokrótce wspomnieć na przykład o noweli Bolesława Prusa pt. „Katarynka”, gdzie niewidoma dziewczynka bawi się zwierciadełkiem czy o „Panu Tadeuszu” Adama Mickiewicza, gdzie Telimena stroi się przed srebrną taflą. Poza tym motyw lustra pojawia się w poezji Charlesa Baudelaire’a, Ignacego Krasickiego czy Bolesława Leśmiana.