Stary Testament - Księga Koheleta - streszczenie szczegółowe i podstawowe informacje o Księdze Koheleta

Księga Koheleta to jeden z tekstów dydaktycznych, które wchodzą w skład Starego Testamentu. Jej nazwa pochodzi od „koheleta”, czyli osoby upoważnionej do przemawiania podczas zebrań. Jeśli chodzi o autorstwo i datę jej powstania, to tradycja podaje, iż Księgę tę napisać miał król Salomon (żył X w. p.n.e.). Badacze jednak twierdzą, że spisana została ona w okresie znacznie późniejszym – ok. III w. p.n.e.

Dzieło to ma formę poetycką. Nie jednak uporządkowanym traktatem, lecz przybiera kształt bardziej zbliżony do strumienia świadomości. Autor księgi podejmuje rozważania na różne tematy i próbuje odpowiedzieć na pytania, które stawia sam przed sobą. W tekście tym pojawia się także fragment powtarzający się niczym refren: „Marność nad marnościami”.

Księga Koheleta to dzieło podejmujące refleksję nad ludzkim życiem. Rozpoczyna się jednym z najbardziej znanych cytatów z całej Biblii: „Marność nad marnościami, powiada Kohelet,/ marność nad marnościami – wszystko marność”, po czym autor przystępuje do „Rozważań teoretycznych”.

Pierwszy fragment tego tekstu opatrzony jest tytułem „Nic nowego pod słońcem”. Narrator wyraża w nim pogląd, że na świecie nie może stać się już nic nowego, gdyż wszystko miało już miejsce. Rzeki wciąż płyną do morza, słońce wciąż wschodzi i zachodzi, a człowiek nadal jest istotą niedoskonałą, którą zawodzą nawet zmysły. W kolejnym fragmencie – „Marność mądrości” – dowiadujemy się, że narrator – Kohelet – był królem Izraela i wiele czasu poświęcił na szukanie w świecie mądrości. Prędko uświadomił sobie jednak, iż olbrzymia mądrość jest źródłem znacznych cierpień, gdyż człowiekowi dane jest poznać smak marności. W następnym fragmencie – „Marność bogactw i rozkoszy” – narrator przedstawia swoje poglądy na kwestię dóbr materialnych i wszelkich powodów radości. Opisuje swoje wielkie dokonania i bogactwa, jakie zgromadził. Podobnie jak wcześniej – także tutaj na końcu zdaje sobie sprawę z tego, iż wszystko jest pogonią za wiatrem.

Później narrator rozpoczyna swoje przemyślenia nad „Marnością dóbr zdobytych mądrością”. W tej części zrozumiał on jedną z odwiecznych prawd, mianowicie – i głupców, i mądrych czeka ten sam los. W następnej części – „Należy używać dóbr ziemskich jako darów Bożych” – narrator mówi, że wszystko, co jest na ziemi, stanowi dzieło Boga. W taki też sposób należy tego używać – z nabożeństwem i czcią, chociaż wszystko i tak podlega upływowi czasu. Kolejny fragment, zatytułowany „Wszystko zależne jest od czasu, ostatecznie od Boga”, to refleksja nad światem i ludzkim życiem. To, co stworzył Bóg, jest wieczne i wspaniałe, lecz nigdy nie będzie pojęte przez człowieka. Natomiast ludzie podlegają upływowi czasu, a ich życie wydaje się uporządkowane i zaplanowane właśnie przez Stwórcę. Kolejny fragment – „Los człowieka podobny jest do losu zwierząt” – mówi o tym, że bez Boga ludzie są tylko prostymi stworzeniami biologicznymi.

Następnym tematem, jaki podejmuje autor księgi są „Zgubne skutki przesadnego dążenia do majątku”. Okazuje się, iż wszystkie te dobra są ulotne i nie mogą na trwałe ucieszyć ludzi, którzy przesadnie pokładają w nich swoje nadzieje. Natomiast autor pochwala postawę osób korzystających z tych Bożych Darów w sposób umiarkowany i rozsądny. Podobny temat zostaje podjęty w następnej części Księgi Koheleta, opatrzonej tytułem: „Zależność człowieka od Boga w używaniu dóbr doczesnych”. Najważniejszą myślą tego fragmentu jest pogląd, iż człowiek powinien potrafić nasycić owymi rzeczami także swoją duszę. Inaczej wszystko jest bezwartościowe i, najzwyczajniej w świecie, przemijające wraz z czasem.

Po zakończeniu opisanych powyżej rozważań, autor przechodzi do kwestii „Praktycznego zastosowania mądrości”. Przemyślenia na ten temat rozpoczynają się od siódmego rozdziału Księgi Koheleta. Pierwsza ich część zatytułowana jest „Człowiek mądry patrzy na życie poważnie”. We fragmencie tym pojawia się jeden z najbardziej znanych cytatów z tego tekstu: „Serce mędrców jest w domu żałoby, / a serce głupców w domu wesela”. Wykazuje on, że lepiej dla ludzi jest żyć w smutku, ale patrzeć na życie przez pryzmat mądrości niż znajdować radość w głupocie. Kolejna część jest bardzo wymowna – „Mądrość strzeże przed wielkimi błędami” – narrator przeprowadza w niej pochwałę tej wartości oraz pokazuje, że może ona doskonale prowadzić człowieka przez meandry codziennego życia.

Następny fragment – „Mądrość w istocie swej jest niedostępna” – podkreśla ogrom pracy, jaki trzeba włożyć w odnalezienie prawdziwej mądrości. Podjęta zostaje w niej także kwestia kobiet, które wg autora nie są tak prawe jak mężczyźni i mogą prowadzić do grzechu. W rozdziale ósmym mamy do czynienia z czterema podrozdziałami. Pierwszy z nich – „Władzy trzeba się podporządkować” – mówi o konieczności wypełniania rozkazów ziemskich zwierzchników, których władza pochodzi od Boga. Można jednak rozumieć go jako wezwanie do wypełniania przykazań Stwórcy. Drugi – „Pamiętać trzeba o przyszłym sądzie” – stanowi przypomnienie faktu, iż wszystkie ludzkie nieprawości zostaną kiedyś ocenione i sprawiedliwie wynagrodzone.  Trzeci – „Nie dać się zwieść pozornej niesprawiedliwości” – opowiada o tym, że ludzi bogobojnych spotyka w życiu więcej radości i szczęścia niż tych, którzy czynią zło, co w gruncie rzeczy jest sprawiedliwością zesłaną przez Boga. Czwarty podrozdział – „Planów Bożych nie może człowiek zbadać” – jest po prostu potwierdzeniem twierdzenia zawartego w jego tytule.

Kolejny fragment – „Za życia jeszcze trzeba dobrze czynić i zażywać radości, bo po śmierci jest to niemożliwe” – to przypomnienie, że samo życie jest czymś wspaniałym, za co trzeba gorąco dziękować Bogu. Następna część – „Człowiek zależny jest od przypadku” – stanowi podkreślenie nieprzewidywalności ludzkiego życia. W podrozdziale – „Mądrości się nie docenia” – narrator przytacza opowieść o biednym, ale rozsądnym człowieku, który uratował miasto z oblężenia, jednakże wszyscy zapomnieli o nim i nikt nie złożył mu odpowiednich podziękowań. Później rozpoczyna się bardzo długi fragment – „Wyższość mądrości nad głupotą”. Autor porównuje w nim głupotę do muchy potrafiącej zepsuć cały dzban wonnego olejku. Natomiast dzięki mądrości ludzie potrafią rozwikłać najbardziej dręczące ich problemy i przezwyciężać kolejne niepowodzenia. Przytoczony zostaje przykład ze stępioną siekiera, którą mądry naostrzy, a głupi, by wykonać swoją pracę, zwiększy swój wysiłek. Następnie narrator przechodzi do rozważania „Korzyści, jakie przynosi mądrość w życiu prywatnym”. Z fragmentu tego wypływa nauka, że ludziom mądrym lepiej wiedzie się w życiu. Autor posługuje się przykładem siania i zbierania plonów – czynność ta przynosi więcej korzyści, gdy należycie się ją rozplanuje. Ostatnią częścią tego działu jest podrozdział  „Cieszyć się trzeba z życia w młodości”. Jest on zachętą do korzystania z życia w tym okresie, jednak należy czynić to, pamiętając o tym, że Bóg osądzi wszystkie ludzkie czyny. W fragmencie tym widoczne jest także silne przeciwstawienie młodości (okresu radości) oraz starości (czasu trudnego i niezwykle bolesnego dla człowieka).

Księga Koheleta kończy się króciutkim Epilogiem, w którym autor podsumowuje swoją pracę i jeszcze raz zwraca się do czytelnika z przypomnieniem, iż Bóg sprawiedliwie osądzi wszystkie ludzkie czyny.