Mniejszości narodowe i etniczne - porównanie (różnice i podobieństwa)

Konstytucja Rzeczpospolitej Polski z 1997 roku zapewnia mniejszościom narodowym i etnicznym ochronę przed dyskryminacją oraz asymilacją, możliwość podtrzymywania i rozwijania własnej odrębności językowej, religijnej i kulturowej. Jednocześnie nie precyzuje wystarczająco jasno, co rozumie poprzez te pojęcia. Bardzo trudno jednoznacznie wyznaczyć granice między mniejszością narodową i etniczną. Polskie prawodawstwo podjęło się takiego zadania dopiero w 2005 roku. Na mocy wprowadzonej wówczas ustawy stworzono definicje tych terminów. Tym samym ujawniły się podobieństwa i różnice między owymi wspólnotami.

Mniejszości narodowe oraz etniczne tworzą mało liczebne grupy społeczne. Zawsze występuje jakaś „większość” obywateli, wobec której wspólnoty mniejszościowe mogą się zdystansować. To właśnie posiadanie poczucia odrębności, inności od reszty społeczeństwa jest pierwszym i najważniejszym kryterium wyodrębnienia mniejszości. Zarówno narodowe, jak i etniczne mniejszości mają znamienne tylko dla nich elementy kultury, obyczajowości i tradycji. Różnice mogą również objawiać się w innych cechach osobowościowych, co czasem wiąże się odmiennym sposobem widzenia świata i podejściem do rzeczywistości (widać to zwłaszcza przy tworzeniu przez te społeczności systemów wartości oraz stereotypów i autostereotypów). Do ważnych cech wspólnych możemy zaliczyć również świadomość odrębności genealogicznej. Łączy je własna historia, wspólni przodkowie, pochodzenie etniczne. Obydwie mniejszości mogą posługiwać się własnym językiem – nie takim jak obywatele kraju, w którym mieszkają. Często są również wyznawcami innej religii.

Z poczuciem odrębności muszą iść w parze również chęci podtrzymania, kultywowania własnych tradycji, języka, obyczajów itd. W tym celu mniejszości narodowe i etniczne tworzą własne organizacje, stowarzyszenia, ośrodki kulturalne, społeczne czy polityczne, których zadaniem jest rozpowszechnianie informacji o wspólnocie, podtrzymywanie więzów kulturalnych, a także zabieganie o realizację konkretnych interesów. W momencie kiedy ludność taka nie dąży do ochrony tych wartości i przekazania ich potomstwu, nie będziemy mogli powiedzieć, że tworzy ona mniejszość narodową lub etniczną. Najprawdopodobniej dojdzie do asymilacji kulturowej – zanikną wyróżniki danej grupy, która przejmie wzorce otaczającej ją ludności.

Wyżej wspomniane właściwości są wspólne zarówno dla mniejszości narodowych, jak i etnicznych. Na czym więc polega różnica między tymi grupami? Jest nią możliwość identyfikacji z jakimś narodem posiadającym (obecnie bądź dawniej) własne państwo. Mniejszości narodowe mogą mówić o swojej przynależności państwowej, mają wsparcie w narodzie funkcjonującym poza granicami państwa, w którym żyją (np. mniejszość niemiecka w Polsce), natomiast mniejszości etnicznej towarzyszy przekonanie o odrębności historycznej, lecz nie łączy się ona z konkretnym narodem (przykładem mogą być Łemkowie).

Wyznaczenie granic między mniejszością narodową i etniczną jest skomplikowane. Często zdarza się, iż poszczególne państwa rozdzielają te dwa pojęcia na podstawie innych kryteriów. Niełatwo stworzyć jednolitą definicję, jednak trud taki musi być podejmowany.