Kultura elitarna a kultura masowa - porównanie (podobieństwa i różnice)

Jednym z najważniejszych komponentów dorobku duchowego (niematerialnego) cywilizacji jest kultura elitarna, nazywana też wysoką. To ona przez wiele stuleci nadawała ton literaturze, sztuce i nauce, a także tworzyła kanony piękna i wyznaczała granice dobrego smaku. Jej ogromny autorytet wynikał głównie z faktu, iż tworzona była wyłącznie przez elity twórcze, czyli osoby posiadające stosowne wykształcenie i kompetencje, przedstawicieli inteligencji. Proces „wytwarzania” dzieł kultury wysokiej był czasochłonny, a ponadto wymagał ogromnego wysiłku intelektualnego i talentu artysty.

Przeciętny, szary człowiek nie posiadał odpowiedniego warsztatu, by móc ją zrozumieć, a tym bardziej – stwarzać. Zatem krąg jej odbiorców pozostawał znacznie zawężony – w odróżnieniu od kultury masowej, nie miała do niej dostępu szeroka rzesza ludzi. Kultura elitarna zawsze uplasowana była na szczycie hierarchii dorobku danego społeczeństwa. Stanowiła o poziomie cywilizacyjnym i duchowym narodu czy grupy etnicznej. Jej wytwory są po dziś dzień uznawane za największe arcydzieła literackie, muzyczne czy artystyczne. Charakterystyczne jest również to, że często korzystała ona z rezerwuarów kultury narodowej, niejako współpracowała z nią.

W momencie pojawienia się na arenie cywilizacyjnej kultury masowej sytuacja znacznie się zmieniła. Szybko postawiono w opozycji kulturę elitarną i masową. Niektórzy z badaczy nazywali tę ostatnią „pasożytniczą naroślą na wyższej kulturze”. Takie podejście do sprawy wynikało z odmiennego charakteru obu kultur. Po stronie kultury masowej występuje odbiorca masowy, dzieła łatwe w odbiorze, o niewyszukanej formie i treści, antyintelektualizm, chęć zapewnienia rozrywki, nie zaś doznań estetycznych i intelektualnych, ogólnodostępność, standaryzacja, konsumpcjonizm. Są to normy i wartości opozycyjne wobec tych, które prezentuje kultura wyższa. Różni je również nastawienie wobec kultury narodowej. W przypadku kultury masowej możemy mówić o uniwersalności oraz niwelowaniu odmienności, także tych wynikających z tradycji historycznych, kulturowych, językowych i religijnych. Co się zaś tyczy drugiej z kultur, to – jak już wyżej wspomniano – w większości przypadków wspiera ona i stanowi podstawę kultury narodowej. Treści kultury materialnej zaprezentowane są w taki sposób, by mógł je zrozumieć każdy mieszkaniec globu, wobec czego ich poziom nie może być za wysoki. Inne jest również podejście twórców tych kultur do swojej działalności – elity artystyczne nie są w tak dużym stopniu nastawione na zysk, lecz na dostarczenie wartości artystycznych, w odróżnieniu od wytwórców kultury materialnej.

Chociaż zwykło się uznawać, iż kultura masowa powstała w opozycji do kultury elitarnej (wysokiej), coraz częściej wskazuje się, że to rozróżnienie nie odpowiada sytuacji rzeczywistej. Bowiem dzięki zjawisku homogenizacji zacierają się różnice między nimi. Od kilku dziesięcioleci kultury te wzajemnie korzystają ze swego dorobku: kultura masowa wykorzystuje elementy kultury wysokiej, natomiast kultura elitarna, by upowszechniać własne wytwory, stosuje środki kultury masowej (m.in. mass media). Dowodem tego jest m.in. pojawienie się nowych ruchów i kierunków awangardowych (choćby pop-artu), które bezpośrednio odnoszą się do elementów rzeczywistości masowej, ale jednocześnie prezentują bardzo wysoki poziom artystyczny. Zadaje to kłam podstawowemu podziałowi kultury na niską (masową) i wysoką (elitarną).