Stan wojenny a stan wyjątkowy - porównanie

Stan wyjątkowy jest instytucją polityczną, jednym ze stanów nadzwyczajnych, stosowanym w wypadkach zewnętrznego lub wewnętrznego zagrożenia państwa. Istotą stanu wyjątkowego jest wprowadzenie nadzwyczajnych regulacji prawnych, związanych z zawieszeniem niektórych mechanizmów demokracji i z zawężeniem praw i swobód obywatelskich. 

Obok stanu wyjątkowego i stanu klęski żywiołowej, innym rodzajem stanu nadzwyczajnego jest stan wojenny. Jest instytucją polityczną i polega na przejęciu władzy przez wojsko. Może być wprowadzony w sytuacjach nadzwyczajnych przez rząd kraju, w celu przywrócenia porządku publicznego. Ogłasza się go w wypadku np. zamachu stanu, wojny domowej lub groźnego konfliktu zewnętrznego. Wprowadzenie stanu wojennego powoduje pewne ograniczenia swobód obywatelskich i nakłada na obywateli pewne szczególne obowiązki. Inny zakres obowiązków przejmują wówczas organy państwowe.

Szczegółowe przepisy dotyczące stanu wojennego i stanu wyjątkowego reguluje Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej oraz ustawy: Ustawa o stanie wyjątkowym z dnia 20 lipca 2002 r. oraz Ustawa o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 29 sierpnia 2002 r. 

Wprowadzenie stanu wyjątkowego lub stanu wojennego możliwe jest wyłącznie w sytuacjach szczególnego zagrożenia, gdy inne środki okażą się niewystarczające. Stan wojenny wprowadza się w razie zewnętrznego zagrożenia państwa, w tym spowodowanego atakiem terrorystycznym, zbrojnej napaści na terytorium kraju lub gdy zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji wynika z umowy międzynarodowej. Stan wyjątkowy wprowadza się w razie szczególnego zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego, także ze strony terrorystów. Obydwa stany wprowadza się po uchwaleniu przez Radę Ministrów wniosku skierowanego do Prezydenta o potrzebie wprowadzenia stanu wyjątkowego lub stanu wojennego. We wniosku tym określa się przyczyny wprowadzenia stanu nadzwyczajnego, niezbędny czas jego trwania i obszar na jakim ma obowiązywać. Prezydent niezwłocznie rozpatruje wniosek i wydaje rozporządzenie o wprowadzeniu lub nie odpowiedniego stanu nadzwyczajnego. W ciągu 48 godzin, rozporządzenie przedstawia Sejmowi, a ten, niezwłocznie je rozpatruje i w razie jego uchylenia - uchwałę w tej sprawie niezwłocznie ogłasza się w dzienniku Ustaw. Stany nadzwyczajne obowiązują od dnia ogłoszenia rozporządzenia, które - jak najszybciej podaje się do publicznej wiadomości. 

Działania jakie się wówczas podejmuje, muszą być adekwatne do zagrożenia i powinny zmierzać do jak najszybszego unormowania sytuacji. W czasie obowiązywania stanu wojennego lub stanu wyjątkowego nie mogą być zmienione Konstytucja, ordynacje wyborcze do Sejmu, Senatu i organów samorządowych, ustawa o wyborze Prezydenta oraz ustawy o stanach nadzwyczajnych. Podczas trwania stanu nadzwyczajnego i w ciągu 90 dni od jego zniesienia, nie wolno jest skracać kadencji Sejmu, przeprowadzać referendum ogólnokrajowych, wyborów do Sejmu, Senatu, organów samorządowych oraz wyborów na urząd Prezydenta RP, a kadencje tych organów ulegają automatycznemu przedłużeniu. Rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wojennego lub stanu wyjątkowego Prezydent przedstawia Sejmowi w ciągu 48 godzin od podpisania rozporządzenia. Stan wyjątkowy może zostać skrócony, a w razie konieczności - przedłużony przez Prezydenta w drodze rozporządzenia na okres nie dłuższy niż 60 dni. O wprowadzeniu i przyczynach stanu wojennego lub wyjątkowego minister właściwy dla spraw zagranicznych posyła notę Sekretarzowi Generalnemu Organizacji Narodów Zjednoczonych i Sekretarzowi Generalnemu Rady Europy.

Ustawa ograniczająca na czas trwania stanu wojennego lub stanu wyjątkowego wolności i prawa człowieka i obywatela, nie może ograniczać praw związanych z godnością człowieka, obywatelstwem, ochrona życia, humanitarnym traktowaniem, ponoszeniem odpowiedzialności karnej, dostępem do sądu, dobrami osobistymi, sumieniem i religią, petycjami, a także z rodzina i dziećmi. Za niedopuszczalne uznaje się również ograniczanie tych praw w związku z rasą, płcią, językiem, wyznaniem, pochodzeniem społecznym, urodzeniem czy majątkiem.