Plemiona polskie - geografia plemienna na ziemiach polskich – główne plemiona i ich rozmieszczenie

Zanim pod koniec X wieku ukształtowało się regularne państwo polskie pod berłem pierwszych Piastów, na jego późniejszym terytorium od ponad trzech stuleci trwała tzw. epoka plemienna. Ziemie nad Wisłą i Odrą zamieszkiwali Słowianie zachodni z grupy plemion lechickich. W celu lepszego rozróżnienia poszczególnych szczepów historycy wprowadzili umowny podział na plemiona oraz tzw. wielkie plemiona, często nawet będące związkami plemiennymi.

Ze względu na późniejszą role w kształtowaniu państwa polskiego, najważniejszych dla polskiej historii było plemię Polan zamieszkujące dzisiejszą Wielkopolskę. To właśnie z Polan pochodzili pierwsi polscy władcy a później królowie z dynastii Piastów. Do najważniejszych grodów Polan zalicza się: Poznań - centrum administracyjne, Gniezno - prawdopodobnie centrum pogańskiego kultu, późniejsza pierwsza stolica Polski, Giecz - hipotetyczna pierwotna siedziba plemienia, z które rozpoczęła się ich dynamiczna ekspansja oraz Ostrów Lednicki - siedziba pierwszych książąt.

Drugim z najbardziej znaczących plemion polskich byli Wiślanie, zamieszkujący ziemie późniejszej Małopolski, na północ od linii Karpat. Charakterystyczną cechą ich osadnictwa była mała liczba stosunkowo dużych grodów, spośród których najważniejszymi były: Wiślica oraz Kraków. Państwo Wiślan w drugiej połowie IX wieku dostało się w obręb wpływów Państwa Wielkomorawskiego i prawdopodobnie wtedy też anonimowy jego książę został zmuszony do przyjęcia chrztu.

Na wschód od siedzib Wiślan, w okolicach dzisiejszego pogranicza polsko-ukraińskiego w dorzeczach rzek Bug (Wieprz) i San (Wisłok) zamieszkiwali Lędzianie (przez Słowian wschodnich oraz ludy tureckie nazywali Lachami - określenie to z czasem rozszerzone zostało na całą ludnośc polską). Terytorium plemienne Lędzian pozostawało na obszarze stykania się kultur: polskiej, węgierskiej i ruskiej, przez co często uznaje się ich jako element łączący Słowian wschodnich i zachodnich. Głównymi ośrodkami grodowymi Lędzian były: Czerwień, Sandomierz, Sanok i Przemyśl.

Obszar dzisiejszego Śląska w polskiej epoce plemiennej zamieszkiwany był przez Ślężan, skupionych wokół swojego głównego sanktuarium kultu pogańskiego, góry Ślęży oraz grodów we Wrocławiu i Legnicy. Północno-wschodnie tereny dzisiejszej Polski nad górną Wisłą w tym grody w Płocku, Łomży oraz Czersku, były siedzibą plemienia Mazowszan natomiast nad Bałtykiem osiedlili się Pomorzanie (Szczecin, Kołobrzeg, Gdańsk).

Oprócz wyżej wymienionych, głównych polskich grup plemiennych na uwagę zasługuje także kilka pomniejszych, tj. Goplanie na Kujawach, Opolanie na Górnym Śląsku, Dziadoszanie (Głogów) czy Gołęszyce (okolice Cieszyna).

Najważniejszymi źródłami pisanymi, które bezpośrednio traktują lub opisują charakterystykę plemienną wczesnośredniowiecznych ziem polskich są: relacja Geografa Bawarskiego z roku 845, zawierająca opis plemion i ich grodów na wschód od Łaby i na północ od Dunaju, kroniki Widukunda z Korbei (ok. 967, zawierająca pierwszą wzmiankę o państwie Mieszka I) i Thietmara (1012, szczegółowa relacja ze zjazdu w Gnieźnie z roku 1000) oraz dokument „Dagome iudex”.