Zabór pruski - administracja, gospodarka, przemysł, szkolnictwo

Prusy, obok Rosji, brały udział we wszystkich trzech rozbiorach Rzeczpospolitej. W pierwszym rozbiorze, w roku 1772 państwo to zajęło Prusy Królewskie za wyłączeniem Gdańska oraz Kujawy. Stanowiło to stosunkowo niewielki teren o powierzchni 36 tysięcy km2, lecz zarazem był on mocno zaludniony, stąd też zdobycze ludnościowe sięgały rzędu 580 tysięcy dusz. Drugi rozbiór Polski w roku 1793, pozwolił uzyskać Prusom Wielkopolskę, ziemię sieradzką, Mazowsze z Płockiem, a ponadto Gdańsk i Toruń. Stanowiło to kolejne 57 tysięcy km2 o zaludnieniu sięgającym ponad 1 milion. Trzeci rozbiór z roku 1795, pozwolił zdobyć im część Mazowsza z Warszawą, Suwalszczyznę z Kownem, Podlasie oraz część województwa krakowskiego, tj. ziemie o powierzchni 48 tysięcy km2, z jednym milionem mieszkańców. Z czasem, ziemie zaboru pruskiego zostały uszczuplone na rzecz Rosji (tzw. obwód białostocki).

Zmiany terytorialne wynikały m.in. z faktu utworzenia Księstwa Warszawskiego, w skład którego wchodziło część ziem II i III rozbioru, przy czym wyłączono z nich Gdańsk. Po upadku Księstwa Warszawskiego, Niemcy powołali do życia Księstwo Warszawskie. Dało to w ostateczności Prusom zaledwie 7% ziem Rzeczpospolitej, choć z drugiej strony były to ziemie gęsto zaludnione, a przede wszystkim dobrze rozwinięte gospodarczo i kulturalnie.

Po upadku Napoleona, który wstrząsnął posadami Starego Kontynentu i zmienił wiele w jego konstrukcji, kongres wiedeński postanowił przywrócić stary ład. Doprowadziło to jednak do powstania na terenie części zaboru pruskiego Wielkiego Księstwa Poznańskiego o powierzchni 29 tysięcy km2 i ludności sięgającej ponad 750 tysięcy. Wielkim księciem poznańskim na mocy postanowień zaborcy był Fryderyk Wilhelm III, który zresztą wydał dekret mówiący o równouprawnieniu Polaków i Niemców.  Zgodnie z owym dekretem, obie narodowości miały mieć równy dostęp do urzędów, ale i stwarzał możliwość używania języka polskiego w szkołach, sądach i administracji.

Wraz z upadkiem powstania listopadowego z roku 1830 jako namiestnika Wielkiego Księstwa Poznańskiego wyznaczono niejakiego Eudarda Flottwella, który rozpoczął powolną germanizację ludności polskiej. Usunął język polski z instytucji publicznych i odebrał Polakom ogrom majątków, które przeznaczył dla ludności pochodzenia niemieckiego. Sytuacja zaostrzyła się po upadku kolejnego powstania w roku 1863. Jednakże germanizacja nabrała największego rozpędu dopiero za czasów Ottona von Bismarcka, który rozpoczął tzw. Kulturkampf. Była to walka o czystość kultury niemieckiej oraz zwalczanie wpływów Kościoła na społeczeństwo. W ramach Kulturkamfu usuwano polskich nauczycieli ze szkół, zastępując ich nauczycielami niemieckimi, zresztą niemal zupełnie wycięto język polski ze szkół, w roku 1876 zaprzestano używania tego języka w sądownictwie oraz w urzędach.

W 1885 roku podjęto się akcji zwanej „rugami pruskimi” - polegała ona na wydawaniu rozkazu opuszczenia wschodnich prowincji państwa ludności nie posiadającej obywatelstwa niemieckiego. Tego typu represje dotknęły 26 tysięcy ludzi. Rok później utworzono Komisję Kolonizacyjną, która miała za zadanie wykupywać ziemie należące do Polaków, przeganiać jej właścicieli i na owym miejscu osiedlać Niemców. W 1894 roku powołano do życia Towarzystwo dla Popierania Niemczyzny na Kresach Wschodnich, które później przemianowano na Niemiecki Związek Kresów Wschodnich. Miał on za zadanie w maksymalnym stopniu ograniczać polskość na terenach zaboru pruskiego. Wkrótce wydano zakaz używania języka polskiego na zebraniach oraz zakładania przez Polaków nowych gospodarstw. Zresztą jedną z ciekawszych postaci tamtego okresu był niejaki Michał Drzymała, który to na zakaz budowy domu zareagował kupnem wozu cyrkowego, w którym zamieszkał. Jego postawa stała się symbolem walki z germanizacją.