Wielka Emigracja Polaków

Mianem Wielkiej Emigracji określa się przemieszczenia terytorialne społeczności politycznej i patriotycznej zaangażowanej w działania powstania listopadowego (1830 – 1831). Choć był to wówczas największy ruch migracyjny na terenie Europy, zwracał on uwagę przede wszystkim swoim składem osobowym, aniżeli wielkością. W liczbach kształtowało się to mniej więcej następująco: do Francji przybyło około 6 tysięcy Polaków, do Niemiec około 3 tysięcy ludzi, do  Anglii około 700 osób, do Belgii około 200 osób i wreszcie na tereny Szwajcarii około 50 osób. Nie brakowało również uciekinierów udających się w kierunku Turcji, Algierii, Norwegii i oczywiście do Stanów Zjednoczonych.

Spośród całości Wielkiej Emigracji szacuje się, że około 75% Polaków było pochodzenia szlacheckiego. Ponadto w ruchach tych brali udział liczni żołnierze uczestniczący w walkach, ale i członkowie Rządu Narodowego (organu politycznego powstania listopadowego), wraz z nim szerokie grono polityków czy wreszcie pisarze i różni artyści. Była to bardzo cenna część społeczeństwa, wszak w jej ramach żyło mnóstwo znakomitych ludzi znanych nie tylko Polakom, ale i słynnych na całym świecie. Wystarczy wspomnieć Fryderyka Chopina, Adama Mickiewicza, Cypriana Kamila Norwida, Zygmunta Krasickiego czy też Joachima Lelewela. Na emigracji działali również: Józef Bem, Adam Jerzy Czartoryski, Maurycy Mochnacki, Jan Czyński oraz Seweryn Goszczyński.
  
Jednakże dorobek Wielkiej Emigracji to nie tylko muzyka i literatura, ale i ogólnie pojęta inteligencja, która kształtowała się wokół różnych towarzystw i czasopism. Najważniejsze pośród nich było Towarzystwo Demokratyczne Polskie (TPD) działające w latach 1832 – 1862, zajmujące się m.in. kierowaniem ruchem spiskowym na terenie dawnej Polski poprzez swoich emisariuszy. Jednakże to nie była jedyna dziedzina działalności tej organizacji. Towarzystwo Demokratyczne Polskie zajmowało się również wydawaniem pism, z których najważniejsze to: „Ideologia TDP” (wydawana w latach 1832 – 1833), „Postęp” (wydawana w roku 1834), „Demokrata Polski” (lata 1837 – 1849 oraz następnie w latach 1851 – 1863), „Pismo TDP” (1837 – 1841, a następnie pod zmienioną nazwą „Pamiętnik TDP” w latach 1843- 1844). Ważną rolę pełniło również wydawane przez Towarzystwo Demokratyczne Polskie czasopismo humorystyczne pt. „Pszonka”.

Towarzystwo Demokratyczne Polski nie stanowiło jednakże jednolitej ideologicznie struktury, stąd też z czasem wyodrębniła się z niego odrębna organizacja, tj. Lud Polski. Ponadto na Wielkiej Emigracji działały i inne wpływowe ugrupowania, jak choćby Komitet Narodowy Polski (działający w latach 1831 – 1832) pod przywództwem wspomnianego Joachima Lelewela, reprezentującego poglądy o charakterze demokratyczno-republikańskim, a niekiedy i nieco lewicowym. W Wielkiej Emigracji nie brakowało i buntowniczych, przewrotowych organizacji, dążących do wybuchu powstania na terenie zaborów, pragnących przeprowadzać różnego rodzaju zamachy i spiski patriotyczne. Były to m.in. Zemsta Ludu działająca w roku 1832 czy też Młoda Polska operująca w latach 1832 – 1834.

Warto przy tym wspomnieć i o ugrupowaniu politycznym księcia Czartoryskiego, noszącym nazwę Hotel Lambert (nazwa pochodzi od paryskiej siedziby tego ugrupowania). Reprezentowało ono polityczną linię o charakterze konserwatywno-liberalnym, a skupiało się przede wszystkim na działalności dyplomatycznej oraz propagandowej. Jej organami były kolejno wydawane czasopisma, m.in.: „Le Polonais” (w latach 1833 – 1837), „Kraj i Emigracja” (w latach 1835 – 1843), „Trzeci Maj” (w latach 1839 – 1848), „Wiadomości Polskie” (w latach 1854 – 1861) oraz „Pielgrzym Polski” (w latach 1832 – 1833).

Dziełem Wielkiej Emigracji były także liczne instytucje, jakie założono za granicą, przede wszystkim zaś w samym Paryżu, który skupiał najliczniejszą grupę emigrantów (szacuje się ją na około 6 tysięcy osób), np. Towarzystwo Litewskie i Ziem Ruskich (działające w latach 1831 – 1836), czy choćby Towarzystwo Historyczno-Literackie (w latach 1832 – 1893). Zakładano również instytucje o charakterze edukacyjnym – szkoły, biblioteki, księgarnie, drukarnie itd. Do najznamienitszych w tej dziedzinie należy uznać takie jak liceum polskie w Batignolles (działające w latach 1842 – 1900), a także Biblioteka Polska (założona w roku 1838).