Stanisław Wyspiański „Wesele” - sztuka i artyści w dramacie

Wątek artystów i sztuki, który znalazł wyraz w „Weselu”, miał swój początek w rzeczywistości końca XIX wieku.

Ówczesne krakowskie środowisko artystyczne uległo bardzo silnym fascynacjom ludowością, folklorem, barwnością tego życia i urokliwą jego prostotą. Często dla studentów i profesorów Akademii Sztuk Pięknych chłopki były modelkami, które pozowały do malowanych przez nich dzieł. Tak poznał swoją przyszłą żonę, siostrę Panny Młodej z Wesela, Włodzimierz Tetmajer – malarz i poeta. Lucjan Rydel zafascynowany decyzją przyjaciela, poszedł w jego ślady i pojął za żonę siostrę Anny Mikołajczykówny – Jadwigę. I Tetmajer, i Rydel oprócz ślubów z kobietami niższego stanu, zamieszkali również na wsi, przejmując tamtejszy model życia, a nawet angażując się w chłopski ruch ludowy.

Artystów-inteligentów choć zafascynowanych życiem wiejskim, tak naprawdę dzieli wielopłaszczyznowa przepaść z warstwą, w którą chcieli wniknąć. Wesele rozprawia się w ten sposób z mitem narodowym, który mówił, że jest możliwa walka narodowowyzwoleńcza, w której chłopi i inteligencja poprowadzą razem naród ku wolności. Ale obie warstwy nie umieją temu podołać, choć każda z innych powodów.

Wiszące w bronowickiej chacie obrazy Jana Matejki „Kościuszko pod Racławicami” oraz „Wernyhora” są symbolem tych mitów narodowych. Pierwszy z nich – przedstawiający moment witania Kościuszki przez kosynierów z przywódcą Bartoszem Głowackim na czele, po zdobyciu rosyjskich armat jest symbolem zaangażowania chłopów w sprawy narodu; Wernyhora – symbolizuje odrodzenie Polski, a sam kozacki wróżbita miał pojednać narody Polski i Ukrainy.

Artyści jako przedstawicie inteligencji polskiej zostają zdyskredytowani. A dokonuje się to za sprawą duchów, które ich nawiedzają. Poeta spotyka się z Rycerzem, czyli Zawiszą Czarnym symbolizującym niezłomność i hart ducha. Wyrzuca on Poecie, że mógł być zwiastunem, który obudzi w narodzie ducha swą twórczością, mógł wskrzesić w ludziach wolę walki. Przypomina mu poświęcenie rycerzy pod Grunwaldem i ich spektakularne zwycięstwo. Poeta ani czynem, ani poezją nie jest w stanie stanąć do walki, co oddaje dekadenckie nastroje oraz specyfikę twórczości w Młodej Polsce. Pan Młody zaś rozmawia z Hetmanem, czyli duchem Ksawerego Branickiego, współtwórcą konfederacji targowickiej, zdrajcą narodu. Tu wyśmiana zostaje ślepa fascynacja wsią i chłopomania, której uległ Pan Młody.

Kondycja i patriotyzm artystów, jaki ukazuje „Wesele” nie są najlepsze. Inteligencja artystyczna tonie w fascynacji folklorem i nie interesuje się w ogóle losem kraju, czego wyrazem jest również jej twórczość.