Adam Mickiewicz „Pan Tadeusz” - problematyka utworu

„Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza uważany jest za jedno z najważniejszych dzieł literackich w historii Polski, określane mianem epopei narodowej. W dwunastu księgach poeta przedstawił tzw. historię szlachecką – opowieść o życiu, jakie wiodła ta warstwa społeczna na ziemiach litewskich w okresie wojen napoleońskich (początek XIX w.).

W dziele Adama Mickiewicza można odnaleźć bardzo rozbudowany i barwny obraz ówczesnego społeczeństwa. Najdokładniej została przedstawiona szlachta. Poeta  ukazuje wielowarstwowość tej klasy na przykładzie różnych bohaterów. Opisani zostali zarówno reprezentanci magnaterii (Stolnik Horeszko), jak i biedna szlachta zaściankowa (Dobrzyńscy). Portret ten malowany jest ciepłymi barwami, w kolejnych wersach da się odczuć tęsknotę i nostalgię za światem który powoli odchodzi w niepamięć. Najwięcej uwagi poświęcono średnio zamożnej szlachcie ziemiańskiej. 
       
Magnaterię reprezentują Stolnik Horeszko (postać dumna, mająca świadomość swej wysokiej pozycji) oraz Hrabia – przedstawiony w sposób ambiwalentny. Początkowo jest on wielkim miłośnikiem zachodnich obyczajów, bardzo mało zainteresowanym swoimi rodzinnymi okolicami. Dopiero później zaczyna odczuwać coraz mocniejszą więź z ziemią litewską. Narrator najmocniej sympatyzuje ze średnią szlachtą, którą ukazuje w sposób ciepły i przychylny. Są to ludzie tacy, jak np. sędzia i Wojski – kultywujący dawne tradycje, pamiętający o dziedzictwie narodowym. Uboga szlachta reprezentowana jest przez Dobrzyńskich. Są to ludzie kłótliwi, łatwo ulegający wpływom innych, bogatszych przedstawicieli szlachty (np. odnośnie do najazdu na Soplicowo). Jednak przy tym wszystkim nie można im odmówić zaangażowania w sprawy ojczyzny i odwagi, którą wykazują się w walce z Moskalami. To właśnie na zdolność do walki i chęć działania położony został największy nacisk podczas przedstawiania tych postaci.

Na osobne miejsce zasługuje omówienie tradycji i obyczajów szlacheckich, które zostały przedstawione w „Panu Tadeuszu”. Autor ukazał je ze szczególną dbałością, gdyż niegdyś stanowiły integralną część świata jego dzieciństwa, a z czasem zaczęły żyć tylko w sferze pamięci, ponieważ coraz mniej osób dbało o ich praktykowanie. Postaciami będącymi swego rodzaju „strażnikami” dawnej tradycji są sędzia oraz Wojski. Pierwszy z nich zawsze przestrzegał kolejności zasiadania przy stole, ściany w jego posiadłości ozdobione były portretami postaci historycznych, a kierowało nim następujące przekonanie na temat tradycji: „Tym ładem […] omy i narody słyną,/ Z jego upadkiem domy i narody giną”. Cytat ten podkreśla, jak wielkie znaczenie miało podtrzymywanie dawnych obyczajów w czasach, gdy Polska była krajem podzielonym między trzech zaborców. Tylko w ten sposób można było zachować ciągłość pamięci narodowej. Natomiast pan Wojski wydaje się uosobieniem mężnego i walecznego szlachcica. Nie tylko znał on dokładnie obrządek towarzyszący polowaniu i potrafił grać na rogu, ale także umiał doskonale dowodzić, czego świadectwo dał podczas walki z Moskalami. Za najciekawsze przykłady respektowania dawnych tradycji, obok uczt i polowań, można uznać grzybobranie, spacery (odbywające się zawsze w myśl określonego porządku), tańczenie poloneza.

Wiele uwagi w „Panu Tadeuszu” zostało poświęcone kwestiom politycznym. Akcja toczy się podczas kampanii napoleońskiej przeciw Rosji. Wydarzenie to rodzi w sercach mieszkańców dawnej Rzeczpospolitej nadzieje na rychłe odzyskanie niepodległości. Agitatorem i wielkim zwolennikiem Francuza jest Ksiądz Robak. W ten sposób autor pokazuje, jak mocno wierzono w pozytywne skutki interwencji zbrojnej Napoleona. Można odnieść wrażenie, że postać ta jest mocno wyidealizowana, ale prawdopodobnie właśnie taką jej wizję mieli Polacy, którzy liczyli na prędkie odzyskanie niepodległości.

Mówiąc o „Panu Tadeuszu”, nie możemy pominąć doniosłej roli, jaką w dziele Adama Mickiewicza pełni przyroda, która została przedstawiona w sposób niezwykle sensualny.             Jej rozbudowane opisy, pełne personifikacji i animizacji, powodują, że trudno oprzeć się wrażeniu, iż narrator mówi o najpiękniejszych miejscach na świecie. Przyroda wprowadza do utworu sielski i swojski nastrój. Podobnie jak dworek w Soplicowie, można uznać ją za symbol polskości. Bardzo wymowne są zachwyty tytułowego bohatera nad polskim niebem, które jawi mu się jako wyjątkowo piękne.

„Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza to dzieło bogato ilustrujące życie szlachty w XIX w. Autor duży nacisk położył na ówczesną obyczajowość, która miała być gwarantem ciągłości kultury narodu. Przeprowadził także celną analizę tego stanu, wskazując na jego największe wady – awanturnictwo, prywatę i wzajemną niechęć. Bardzo ważną rolę pełni także tło historyczne, doskonale podkreślające wyjątkowość opisanych przez Mickiewicza czasów – był to okres wielkiej nadziei związanej z postacią Napoleona. Taki moment w późniejszej historii podzielonej między zaborców Polski, miał się już nigdy nie zdarzyć. Istotna jest także funkcja opisów przyrody, które pokazują szczególny wymiar świata znanego autorowi z dzieciństwa. Faunę i florę można określić jako magiczne i wspaniałe, podkreślające niesamowite piękno i ciepło utraconego raju.