Ruchliwość społeczna - definicja, charakterystyka, przykłady

Ruchliwość społeczna to termin socjologiczny, określający mobilność społeczną, czyli zdolność przemieszczania się jednostek społecznych w strukturze społeczeństwa.

Istnieje kilka poziomów ruchliwości społecznej. Pierwszy podział różnicuje ruchliwość na pozioma i pionową. Pozioma polega na przemieszczaniu się jednostek oraz całych grup w obrębie takiej samej warstwy społecznej lub też jej poziomu. Z reguły to mobilność związana głównie z miejscem pracy, nie dotyczy jednakże zmiany stanowiska czy sprawowanej funkcji. Miejsce zamieszkania również pozostaje niezmienione. Natomiast ruchliwość pionowa skupia na sobie najwięcej uwagi socjologów. Badacze ci poświęcają tej mobilności dużo atencji, gdyż polega ona w głównej mierze na awansie społecznym lub tez degradacji w takim ujęciu hierarchiczności społecznej. Może pociągać za sobą zmianę struktury społeczeństwa lub zmiany pojęcia wartości skal stratyfikacji społecznej. Przyczyna nagłych zmian strukturalnych może leżeć w rewolucyjnym przebiegu kształtowania się norm lub w procesie odgórnie narzuconych przepisów administracyjnych i prawnych na danych terenie. Wysoka ruchliwość pionowa gwarantuje szerszy zakres i dostęp do awansu społecznego.

Kolejne kryterium skupia się na kwestiach związanych z koegzystencją różnych grup wiekowych. Mowa tu o ruchliwości międzypokoleniowej, która opiera się na zmianie stylu życia, występującej wśród pokolenia młodszego, a odbiegającej od przyjętego przez ich rodziców schematu. Obrazuje to chęć zdobycia większej niezależności finansowej, lepszego wykształcenia czy też poprawy stopy życiowej reprezentantów młodszej generacji. Polega to na zmniejszeniu liczby osób wykonujących pewne zawody (np. nauczyciele) czy też wybierających określony sposób na spędzenie życia (ksiądz, żona pozostająca w domu). Najczęściej przedstawicielem pokolenia starszego jest w każdej rodzinie ojciec, stanowiący dla socjologów punkt odniesienia do badań.

Inną ruchliwość społeczną można zauważyć także wewnątrz tego samego pokolenia – jest to mobilność wewnątrzpokoleniowa. Każdy przedstawiciel danego pokolenia chce poprawić swój byt poprzez wyróżnienie się z tłumu. Kryteriami różnicującymi jest kreatywność, wykształcenia, pasja, chęci, dążenie do bycia najlepszym w danej dziedzinie. Co ciekawe, degradacja następuje poprzez zaniechanie tych działań. Jeżeli jednostka nie posiada wykształcenia lub nie jest wystarczająco zasobna finansowo, wówczas jej zdegradowanie następuje automatycznie. Ma to ogromny wpływ na nieustannie podnoszącą się poprzeczkę w hierarchii społecznej.

Czynniki, które mogą spowolnić ruchliwość społeczną to przejawy dyskryminacji rasowej lub uprzedzeń etnicznych. Ponadto, sytuacja na rynku pracy jest czynnikiem definiującym rozwój lub zanik ruchliwości. Istotny jest fakt, iż w niektórych społeczeństwach większe szanse na rozwój mają mężczyźni niż kobiety, szczególnie w społeczeństwach zdominowanych przez tradycyjne postrzeganie świata.