Człowiek wobec losu - motyw przeznaczenia na podstawie „Króla Edypa” Sofoklesa

Według starogreckich wzorców, władza nad życiem człowieka należy do przeznaczenia. Nic, czego by nie zapisano, zdarzyć się nie może. Czy to prawdziwa wizja życia ludzkiego? Fatum, któremu nie mogli się oprzeć ani starożytni Grecy, ani ich bogowie i dziś pełni ogromną rolę w ludzkiej świadomości. Współczesny człowiek również z niepokojem spogląda  w przyszłość, pytając o to, co przyniesie mu los. Stąd też warto poruszyć temat przeznaczenia, o którym dzięki dziełom starożytnych, możemy się wiele dowiedzieć.

Dzięki zachowanym tragediom Ajschylosa, Sofoklesa i Eurypidesa, poznajemy sposób postrzegania świata przez starożytnych Greków. Jednymi z najwybitniejszych tekstów, które dotykają bezpośrednio tematu przeznaczenia, są utwory Sofoklesa opisujące losy rodu Labdakidów: „Król Edyp”, „Antygona i „Edyp w Kolonie”. W moim wypracowaniu skupię się na pierwszym z wymienianych dzieł.

Historia Edypa to niekończące się zmagania z przeznaczeniem, którego nie można obłaskawić ani oszukać. Fabuła sztuki zawiązuje się, kiedy Edyp obejmuje tron Teb. Bohater nie wie jeszcze, jak słoną karę będzie musiał zapłacić za czyny, których nie popełnił świadomie. Jednak czy człowiek może się bronić nieświadomością swoich błędów?

Po krótkim czasie panowania Edypa, nad Tebami zawisa widmo klęski- w mieście  panuje zaraza. Źródło prawd, wyrocznia w Delfach, powiada, że krew zamordowanego Lajosa domaga się zemsty. Mordercę trzeba znaleźć i wygnać - twierdzi wieszczka - wówczas nieszczęścia ustąpią. Edyp ochoczo zabiera się do tego zadania. Jednak już tu zaczynaja rodzić się podejrzenia... Fakty składają się w szereg podejrzeń i domysłów, by złożyć się ostatecznie w tragiczną całość. Nieświadome zabójstwo ojca i kazirodczy związek z matką to straszna prawda, której żaden człowiek nie jest w stanie przyjąć do świadomości. Edyp nie może do końca zrozumieć ogromu swojej porażki. Kiedy przychodzi otrzeźwienie, jedyną odpowiedzią może być symboliczny gest - wykłucie oczu.

Edyp jest zbyt śmiały wobec losu i przeznaczenia. Za ten „występek” bogowie każą bezwzględnie. Podobną „winą” obciążony jest jego ojciec - Lajos. Pozostawiając swojego syna na pastwę losu, nie ma on świadomości, że działa zgodnie z przepowiednią, a nie przeciwko niej. Edyp, po długiej tułaczce powraca, aby zabić ojca. Z kolei sam Edyp, obciążony winą za ojcobójstwo, musi również zostać ukarany.

Winy tragicznych bohaterów wydają się jednak mało znaczące, a kara, jaka ich spotkała- bezlitosna i niewymierna. Należy jednak pamiętać, że u podłoża wszystkich wydarzeń, leży klątwa, któą nałożył na Lajosa- król Pelops. Nic nie dzieje się bez przyczyny... W starożytnym świecie przeznaczenie działa celowo i metodycznie. Sofokles w tragediach pokazuje, że bezwzględność Fatum świadczy nie o okrucieństwie, ale jego sprawiedliwości.