Maria Konopnicka - charakterystyka twórczości i jej wpływu na kulturę

Maria Konopnicka zadebiutowała w 1870 roku wierszem „Zimowy poranek”, który został opublikowany na łamach pisma „Kaliszanin”. W kilka lat później w „Tygodniku Ilustrowanym” ukazał się cykl wierszy zatytułowany „W górach”, w którym zaznaczył się obecny w całej twórczości tej artystki duch patriotyzmu. Utwory cieszyły się sporym uznaniem ze względu na kunszt wersyfikacyjny i bardzo plastyczne wykorzystanie elementów ludowych, które odegrały ogromną rolę w jej późniejszej twórczości.

Na przestrzeni lat 80-tych ukazały się trzy tomy „Poezji” (1881, 1883, 1887), gdzie znalazły się utwory o tematyce narodowowyzwoleńczej, nierzadko w otwarty sposób nawołujące do buntu przeciwko zaborcom. Konopnicka korzystała tutaj ze stylistyki wypracowanej w dobie romantyzmu, wzbogacając ją o elementy kształtujących się pod koniec XIX wieku prądów, głównie parnasizmu i symbolizmu. Ukoronowaniem jej twórczości poetyckiej był utwór o charakterze patriotycznym pt.: „Rota”, wydrukowany po raz pierwszy na łamach pisma dla kobiet wiejskich „Przodownica” w 1908 roku.  

W latach 80-tych i 90-tych Konopnicka współpracowała również z pismem dla kobiet „Świt” oraz tygodnikiem emancypantek „Bluszcz”. W tym okresie bardzo mocno zaangażowała się w sprawy społeczne, interweniując w obronie słabszych i bezbronnych (m.in. w sprawie prześladowań dzieci w szkole we Wrześni). Dała się wówczas poznać także jako sprawny krytyk literacki, jej opracowania pojawiały się więc na łamach najważniejszych czasopism zajmujących się kulturą i sztuką – „Gazety Polskiej” i „Kuriera Warszawskiego”. Realizacją tego typu zainteresowań Konopnickiej stały się później osobne tomy eseistyczne wydawane w ostatnich latach XIX i pierwszych XX wieku: „Portrety piórem”, „Mickiewicz, jego życie i duch”, „Trzy studia” oraz „Szkice”.

Równocześnie z działalnością poetycką i publicystyczną rozwijała się twórczość nowelistyczna Konopnickiej, która przyniosła artystce największe uznanie wśród czytelników i krytyków literatury. W początkowej fazie ta część utworów pisarki pozostawała pod wpływem osiągnięć artystycznych Sienkiewicza i Orzeszkowej, później nabrała jednak własnego, charakterystycznego stylu, którego ukoronowaniem stała się nowela „Dym” wydana w 1893 roku. Od 1884 roku artystka zaczęła tworzyć książki dla dzieci, których wielkim osiągnięciem było wyeliminowanie ducha arbitralnego dydaktyzmu, zastąpionego przygodowością i odwołaniem się do specyficznej wrażliwości małych czytelników.

W swojej twórczości Konopnicka bardzo często poruszała kwestie związane z życiem najuboższych, najbardziej bezbronnych klas społecznych, w liryczny sposób obrazując ich  codzienne życie i nierozerwalnie towarzyszącą mu niedolę. Zwracała uwagę na społeczne nierówności i proces zobojętnienia na ludzką krzywdę, tropiąc, piętnując i pragnąc zmienić jej przyczyny nie tylko za pomocą oręża w postaci słowa pisanego, ale również w postaci rzeczywistych działań, z których była znana w całym środowisku kulturalno-literackim końca XIX wieku. Działalność publicystyczna umożliwiła pisarce bezpośrednie zetknięcie się z problemami miejskiego i wiejskiego proletariatu, które zaangażowanej społecznie osoby nie mogły pozostawić obojętną. Zwłaszcza jej twórczość nowelistyczna posiada bardzo wyraźny charakter interwencyjny, który doskonale wpisywał się w wymagania, jakie stawiała przed twórcami literatura pozytywizmu.