Krytyka narodu, społeczeństwa i poszczególnych jednostek w „Kordianie” Słowackiego

„Kordian” powstał w 1833 roku, a jego akcja w III akcie dotyczy wydarzeń z roku 1829, kiedy to doszło do koronacji Mikołaja I na króla Polski. Jest to więc utwór odnoszący się do wydarzeń współczesnych autorowi. Poeta zawarł w dramacie ocenę powstania listopadowego, a szczególnie jego przywódców i społeczeństwa polskiego - zarówno patriotów, jak i zwolenników obcej władzy.

Przekrój społeczeństwa, jego różne postawy wobec zbliżającej się koronacji widać w pierwszej scenie III aktu. Zebrany tłum przygląda się dekoracjom na placu zamkowym, wszyscy są ciekawi wyglądu i zachowania cara oraz dostojników, choć nie wszyscy są przychylni obcemu władcy. Żołnierz odważnie wyraża swój stosunek do rosyjskiego imperatora, śpiewając: „Boże, pochowaj nam króla!”. Jednak wiele osób przyszło podziwiać piękne dekoracje i stroje, część nawet przyłączyła się do radosnych tańców i pijaństwa na placu. Lud okazuje się przede wszystkim bierny. Nawet jeśli nie pragnie wiedzieć cara na polskim tronie, pociąga go kolorowa, szumna oprawa ceremonii. Jeden z młodzieńców zachwyca się dekoracjami estrady i ubiorem dam: „Lecz patrzaj, phttp://wypracowania.pl/admin/articles/addióra, kwiaty, tiule, parasole,/ To istna łąka. - Chciałbym zostać ziemną glistą,/ I pełzać po tych kwiatach”.

Owa bierność ludu nie jest jednak głównym obiektem krytyki. Słowacki usprawiedliwia prostych ludzi, uważając, że obowiązek uświadomienia narodu spoczywa na szlachcie. Szczególnie ostre słowa krytyki padają pod adresem przywódców powstania, także spiskowcy zostają osądzeni jako niezdolni do stania na czele narodu.

Przywódcy powstania zostali pokazani w Przygotowaniu jako wytwory mocy diabelskich. Ich rolą jest wzniecić powstanie, by potem doprowadzić do jego upadku. I tak z czarciego kotła wychodzą: Józef Chłopicki, Jerzy Czartoryski, Jan Zygmunt Skrzynecki i Jan Krukowiecki. Żaden z nich nie posiada cech przywódczych ani talentów żołnierskich. Nie sprawdzają się jako strategowie, są konserwatywni, planują zryw, który jest bardzo ryzykowny, po czym działają nadzwyczaj ostrożnie, wycofują się, są zbyt bierni i asekuracyjni. Generał Krukowiecki poddał się jako pierwszy zanim jeszcze walka dobiegła końca, z kolei Skrzynecki tak nieudolnie dowodził powstaniem, że został zdjęty ze stanowiska, a nad kotłem Szatan tak przepowiada jego rolę: „chodem raka przewini,/ Jak ślimak rogiem uderzy,/ Sprobuje - i do skorupy/ Schowa rogi, i do skrzyni/ Miejskiéj zniesie planów trupy,/ Czekając, aż kur zapieje”. Słowacki ocenia przywódców zrywu jednoznacznie negatywnie, zarzuca im tchórzostwo i nieudolność. Obwinia za niepowodzenie powstania. W narodzie widzi siłę i potencjał, poeta jest przekonany, że duch patriotyczny tkwi w społeczeństwie, trzeba go tylko obudzić i dobrze poprowadzić.

Z czarciego kotła wyłaniają się też przywódcy spisku koronacyjnego: Julian Ursyn Niemcewicz i Joachim Lelewel. Oni także wzniecili nadzieje w sercach spiskowców, przygotowali plan zabicia cara, po czym wycofali się z jego realizacji. Konserwatywne poglądy starych przywódców hamują działania młodych patriotów. Szczególnie absurdalnie brzmią tu argumenty o kodeksie rycerskim. Walka z imperatorem nie może odbyć się według średniowiecznych reguł honorowych, jednak przywódcy wolą znosić niewolę niż pogwałcić święte tradycje. Reliktem jest też przekonanie, że walka to domena szlachty, nie ludu. Przywódcy powstania zmobilizowali garstkę młodych patriotów, którzy bez wsparcia całego narodu skazani byli na klęskę.

Lud został więc ukazany jako nieświadomy. Oprócz nielicznych jednostek, które rozumieją wydarzenia polityczne i są prawdziwymi świadomymi patriotami, prości ludzie dają się zwieść pozorom. Zachwyca ich uroczystość koronacyjna pełna przepychu, oklaskują skok Kordiana przez piramidę z bagnetów, bo jest widowiskowy. Za to zupełnie nie rozumieją jego winy, powodów, dla których został uwięziony i skazany. Lud jest zatem niczym dziecko - niewinne, ale wymagające, by je ktoś poprowadził. To rola szlachetnie urodzonych ludzi z autorytetem. Niestety, ci właśnie ludzie zawodzą.