Julian Ursyn Niemcewicz „Powrót posła” - komedia polityczna i obyczajowa. Problemy polityczne, społeczne, obyczajowe w „Powrocie posła”

„Powrót posła” to pierwsza komedia polityczna, jaka powstała w Polsce. Jej autorem był Julian Ursyn Niemcewicz, człowiek zaangażowany w politykę ówczesnej Rzeczypospolitej. Stąd utwór ten porusza wiele zagadnień politycznych, społecznych i obyczajowych. Treść komedii została poprzedzona dedykacją do Stanisława Małachowskiego, marszałka Sejmu Wielkiego. Ten fakt wskazuje na polityczne zaangażowanie tekstu, a także na płynącą z niego naukę.

Również oparte na kontraście zestawienie bohaterów o odmiennych poglądach politycznych, a zarazem ośmieszenie obozu konserwatywnego na to wskazuje. Nie ma wątpliwości, że zaangażowany w politykę stronnictwa patriotycznego Julian Ursyn Niemcewicz w swoim dziele wyraził poparcie dla tego światopoglądu. Natomiast stronnictwo konserwatywne dążące do zachowania starego porządku zostało wyśmiane i przedstawione w jak najgorszym świetle.

Problematyka obyczajowa dotyczy postaw XVIII-wiecznej szlachty. Podobnie jak poglądy polityczne, także i one zostały przedstawione za pomocą kontrastu. Starosta Gadulski, zwolennik obozu konserwatywnego, to postać ograniczona, miłująca się w złotej wolności. Z sentymentem wspomina czasy, kiedy nie musiał nic robić, a w jego kieszeni dzwoniły monety. Również jego żona prezentuje typ postaci, które często były wyśmiewane przez oświeceniowych twórców. Przypomina nieco „żonę modną” Ignacego Krasickiego. To kobieta, która prawie w ogóle nie potrafi mówić po polsku, jest egzaltowana i dystyngowana, ale nie posiada żadnych umiejętności tak nieodzownych dla pani domu.

Zupełnym przeciwieństwem są Walery wraz z rodzicami. Ci ludzie kierują się dobrem ojczyzny i uniwersalnymi wartościami. Tworzą spójny i bezpieczny dom, a swoje dzieci wychowują tak, by celem nadrzędnym stała się dla nich ojczyzna, nie indywidualny majątek.

Jeszcze jednym przykładem niewłaściwej postawy jest Szarmancki. To kawaler rozmiłowany w zwiedzaniu, oglądaniu, podziwianiu. Nie reprezentuje jednak żadnych wartości, jest tylko pustym bywalcem salonów.

Społeczeństwo w XVIII w. nadal było podzielone na stany. Chłopi i mieszczanie nie mieli praw politycznych, decydowała za nich szlachta. Także ten problem zostaje przedstawiony w utworze. Podkomorstwo wraz z Walerym pragną poprawy losu stanów niższych, dążą do uwzględnienia ich w polityce, co mogłoby zaowocować poprawą świadomości narodowej. Starosta Gadulski jest zdecydowanym przeciwnikiem takiego postępowania. Jego zdaniem władza powinna skupiać się w rękach szlachty.

„Powrót posła” można określić mianem komedii zaangażowanej. Pojawia się w niej mnóstwo nawiązań do obyczajowości, polityki i sytuacji społecznej XVIII-wiecznej Rzeczypospolitej. Julian Ursyn Niemcewicz podaje przykłady na to, jak powinno wyglądać życie w tych czasach, by nie odbijało się to negatywnie na ojczyźnie.