Piotr Skarga „O miłości ku ojczyźnie”, Ignacy Krasicki „Świat zepsuty” - analiza porównawcza utworów

Zarówno Piotr Skarga, jak i Ignacy Krasicki pozostawili po sobie wiele dzieł, w których poruszają problemy dotyczące aktualnej sytuacji Rzeczypospolitej. Za czasów Piotra Skargi były to czasy względnie spokojnego renesansu – Odrodzenia sztuki i literatury. Krasicki żył natomiast w czasach polskiego Oświecenia, kiedy nastąpił gwałtowny rozwój literatury i sztuki pod protektoratem króla Stanisława Augusta Poniatowskiego (słynne obiady czwartkowe).

Piotr Skarga, jako kaznodzieja, aby przedstawić swoje poglądy, używał literackiego gatunku, jakim są kazania. W zbiorze słynnych „Kazań sejmowych” znajduje się kazanie wtóre „O miłości ku ojczyźnie i o pierwszej chorobie Rzeczypospolitej, która jest z nieżyczliwości ku ojczyźnie”. Kaznodzieja używa w tym kazaniu egzemplum – przykładów z Biblii, które dla czytelników, czy słuchaczy mają stać się wzorem do naśladowania. Głównym przesłaniem kazania Piotra Skargi jest potrzeba miłości ojczyzny toczonej wieloma chorobami.

Kaznodzieja podkreśla, że wszelkie dobro, jakie obywatele zyskali, to dobro pochodzące wyłącznie od ojczyzny. Ojczyzna natomiast to chwiejący się na falach zazdrości, nienawiści i niezgody okręt, który niesie ze sobą wszystko – obywateli, prawdę, dobro, najważniejsze wartości i zasady. Kiedy jednak ten okręt tonie, nie ma tak naprawdę nikogo, kto mógłby ochronić go przed ostatecznym upadkiem. Piotr Skarga powtarza, że jeżeli zatonie cała ojczyzna-okręt, to jednocześnie pociągnie ze sobą na samo dno wszystko, co przechowywała – też jej obywateli. Jeżeli nie znajdzie się nikt skłonny do pomocy tonącej ojczyzny, wszystko z pewnością przepadnie. Zgoda i miłość buduje porozumienie, a tego teraz potrzeba najbardziej. Piotr Skarga z duchem czasu namawia do czczenia humanistycznych wartości.

Ignacy Krasicki, również kaznodzieja, nazywany księciem poetów, najczęściej pisywał bajki i satyry. Jedną z jego najbardziej charakterystycznych satyr jest właśnie „Świat zepsuty”, w której to wylicza wady Polaków, jakie przyczyniły się do realnego zagrożenia upadku Rzeczypospolitej. Satyra ułożona jest na zasadzie kontrastów, owianych na dodatek nutką ironii i sarkazmu. Krasicki wylicza: doszło do rozkradania i tak już osłabionej Polski, czczone dawniej cnoty zostały zamienione na coś co jest nie do przyjęcia. Szerzy się herezja, nie ma już miejsca na świętości, sacrum, cnotę wyśmiewa zuchwałość, dzieci nie szanują rodziców, młodzież pragnie jedynie zaspokoić swoje żądze, ludziom brak honoru, szerzy się rozpusta.

Świat upada, jest całkowicie zepsuty i przesączony złem, którego nie da się już powstrzymać. Krasicki podobnie jak Piotr Skarga używa toposu ojczyzny-okrętu. Okrętowi temu zagraża burza, zbierają się nad nim czarne chmury, bo takie postępowanie na pewno do niczego dobrego nie doprowadzi. Ludzie sami sobie są winni. Polacy powinni być solidarni w obronie ojczyzny, bo nawet jeżeli coś jej zagraża, lepiej jest pozostać na pokładzie tego okrętu:
„A choć bezpieczniej okręt opuścić i płynąć,
Podściwiej być w okręcie, ocalić lub zginąć”.

Zarówno Ignacy Krasicki, jak i Piotr Skarga mówią o tym samym problemie, ale w zupełnie inny sposób. Dla obydwu twórców ojczyzna to okręt, który należy ratować przed nieuchronnym zatonięciem. Przeszkadzają ludziom w tym ich wady – myślenie jedynie o własnym dobru i potrzebach oraz brak miłości prawdziwej i bezinteresownej do ojczyzny. Są to choroby, które należy wytępić, jeżeli chce się mieć nadzieję, na lepszą i spokojną przyszłość. Takiej już z pewnością nie ma za czasów Krasickiego (rozbiory Polski). Ludzie sami doprowadzili do zguby Rzeczypospolitej.