Młoda Polska - dekadentyzm, impresjonizm, symbolizm w utworach Młodej Polski

Młoda Polska to epoka obfitująca w nowe kierunki literackie i artystyczne. Symbolizm, dekadentyzm, ekspresjonizm, impresjonizm, katastrofizm to tylko niektóre z ,,izmów” charakterystyczne dla tego okresu. Wszystkie są nowatorskimi próbami poszukiwań nowych, oryginalnych dróg, ukazują wielość tendencji i różnorodność rozwiązań artystycznych.

Dekadentyzm odzwierciedlał najpełniej nastrój końca wieku. Pesymizm, zniechęcenie, bierność, rezygnacja to uczucia towarzyszące schyłkowcom. Poczucie zbliżającego się kresu kultury i sztuki, kwestionowanie wszelkich wartości, sceptycyzm, apatia nieustannie były obecne w II połowie XIX wieku. W Polsce najpełniej te nastroje zostały wyrażone przez Kazimierza Przerwę-Tetmajera, bliski dekadentyzmowi był Leopold Staff oraz Stanisław Przybyszewski w swojej wczesnej twórczości.

Wiersze Tetmajera pochodzące z II serii ,,Poezji” wpisują się w pełni w ten nurt. Na przykład utwór pt.: ,,Dziś” często bywa uznawany wręcz za manifest dekadentyzmu. Poeta charakteryzuje w poszczególnych wersach ludzi swoich czasów: ,,dziś - pierwsze nasze myśli są zwątpieniem,/ nudą, szyderstwem, wstrętem i przeczeniem”. Uczuciem dominującym jest nuda, ludziom brak radości, celu w życiu, wątpią we wszystko, nie potrafią się odnaleźć, nie mają żadnych autorytetów, nie znają własnej wartości, bywa im tak źle, że ,,serce pęka (…) i we krwi pływa”.  W podobnym nastroju utrzymane są wiersze: ,,Koniec wieku XIX”, ,,Nie wierzę w nic” czy chociażby ,,Hymn do Nirwany”. Wszystkie ukazują życie jako nieznośne brzemię, są dowodem bezradności, zagubienia, osamotnienia, skrajnego pesymizmu, ukazują bezsensowność ludzkiej egzystencji, jej bezcelowość i karykaturalność. Jedyne wyjście jakie widzi poeta, by wydobyć się z tej wszechogarniającej nudy świata jest ucieczka w nirwanę, pogrążenie się w ,,bezwładności, w omdleniu sennym”.

Innym popularnym kierunkiem był impresjonizm. Jego główne założenia to: dążenie do subiektywnego przedstawienia spostrzeżeń narratora oraz postaci, próba uchwycenia ulotnego, momentalnego nastoju i jego jak najpełniejsze oddanie, nacechowanie utworów emocjonalnie. Impresjoniści stosowali bardzo często synestezje, czyli wyrażenia oddziałujące na różne zmysły odbiorcy, onomatopeje, złożone metafory. Echa impresjonizmu są widoczne w twórczości m.in. Kazimierza Przerwy- Tetmajera (np. ,,Melodia mgieł nocnych), Leopolda Staffa (np. Deszcz jesienny), czy Jana Kasprowicza.

Kasprowicz w swoim cyklu czterech sonetów pt.: ,,Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach” próbuje uchwycić nastój pogrążającego się powoli w mroku górskiego krajobrazu. Przedstawia tatrzański pejzaż w różnych impresjach: w nocy, o świcie, w ciągu dnia i wieczorem. Nieustannie stara się oddziałać na nasze zmysły, używa całej palety kolorów, np. ,,pawiookie stawy”, krwawy pąs”, stosuje wyrazy dźwiękonaśladowcze np. ,,Świstak gdzieś świszcze spod kamienia”, do naszych uszu docierają wciąż nowe dźwięki, np. ,,echowe grania”, czujemy miękkość i lepkość spadającej po kwiatach rosie, szum wodospadu. Wszystkie te elementy świadczą o świadomym wykorzystaniu przez poetę poetyki impresjonizmu.   

Symbolizm był równie powszechnym kierunkiem w okresie Młodej Polski. Za pomocą symbolu starano się ,,wyrazić to, co niewyrażalne” zwykłym językiem, sugerować uczucia, emocje istniejące poza sferą intelektualną. Ideałem stało się sygnalizowanie znaczeń, ukazywanie wieloaspektowości zjawisk, nadawanie różnych kierunków interpretacyjnych utworom. Przedstawicielami kierunku byli m.in. L. Staff (np. Deszcz jesienny), J. Kasprowicz (np. Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach), T. Miciński (np. W mroku gwiazd), St. Wyspiański (np. Wesele), St. Przybyszewski.

Jako przykład może posłużyć tu dramat Stanisława Przybyszewskiego pt.: ,,Śnieg”. Prócz warstwy znaczeń dosłownych mamy w nim również cały szereg symboli odsyłający nas do głębszych sensów. Tytułowy śnieg jest symbolem nietrwałości, ulotności, ale też jego duża ilość potrafi ogrzać i wzmocnić: tak powie Ewa o miłości jej i Tadeusza: ,,taką miłość może śnieg przyprószyć, ale na to, by ją ogrzać i silniejszą uczynić”, jest on też symbolem niewinności, czystości, piękna: Kazimierz scharakteryzuje Bronkę właśnie używając metafory śniegu: ,,jesteś białym, czystym śniegiem”- powie. W utworze ,,Smutnego Szatana” możemy wskazać również symboliczne postaci np. Kazimierz czy Makryna. Ten pierwszy jest znakiem swoich czasów, to człowiek z osławionej epoki fin de sielce, dekadent, typowy wyraziciel nastrojów schyłkowych, z kolei Makryna symbolizuje śmierć, nieszczęście, czyjeś odejście, zbiera żniwo tak jak ,,biała pani”.

W Młodej Polsce niemalże wszyscy twórcy korzystali z poetyki symbolizmu, która dawała szerokie pole do popisu i pozwalała zawrzeć to, co trudne do powiedzenia wprost.