Molier „Świętoszek” - komizm słowny w dramacie

Komizm słowny komedii „Świętoszek” opiera się przede wszystkim na trzech, tudzież czterech aspektach: postaciom Orgona i jego matki, wypowiadającym się na temat Tartuffe’a, samym Tartuffie oraz dodatkowo na postaci służącej Doryny.

Pierwszą kwestię, czyli kompletne zaślepienie świętoszkiem, jakie obserwujemy u ojca rodziny, Orgona, oraz Pani Pernelle, możemy niewątpliwie zaliczyć do komizmu słownego. Sposób, w jaki oboje wypowiadają się o nim, bezustanna adoracja jego osoby, wychwalanie jego cnót i podkreślanie zalet, których tak naprawdę nie ma (o czym dowiadujemy się później, w bezpośredniej konfrontacji z bohaterem), budzi nasz śmiech, co potęguje szczególnie scena na początku utworu, kiedy Orgon wraca do domu po dłuższej nieobecności i wypytując o Tartuffe’a, każdą uzyskaną o nim informację kwituje pełnym żalu i współczucia stwierdzeniem „Biedaczek!” Jest to doskonały fragment charakteryzujący kategorię komizmu słownego w utworze, bowiem tak naprawdę świętoszkowi podczas wyjazdu Orgona nie działa się żadna krzywda, w przeciwieństwie do żony pana domu chorującej w tym czasie dość dotkliwie, czego Orgon zdaje się w ogóle nie wyłapywać z rozmowy z Doryną i lekceważy tę kwestię.

Kolejnym elementem decydującym o bogactwie komizmu słownego w sztuce Moliera jest postać samego Tratuffe’a i jego wypowiedzi. To, iż jest on obłudny, już wiemy, dochodzi do tego kontrast między tym, co mówi, a jego faktycznym zachowaniem. Pod płaszczykiem pobożnej i pełnej pokory mowy, ukrywa się wstrętna natura człowieka, któremu udało się omamić naiwnego Orgona i przejąć faktyczną kontrolę nad jego domem, rozstawiając po kątach jego rodzinę. Fałszywa pobożność ujawnia się na przykład w scenie, kiedy w rozmowie z Doryną każe jej zasłonić dekolt, który jego zdaniem jest gorszący. Doryna jednak z właściwą sobie bezczelnością stwierdza, że nie przystoi tak porządnemu człowiekowi (co oczywiście mówi z ironią) gapić się na jej wdzięki.

Jest to tylko jeden z przykładów bezczelności służącej, która dzięki temu wydaje się najsympatyczniejszą postacią utworu. Wygadana i nie potrafiąca trzymać języka za zębami Doryna, jako pierwsza odkrywa prawdziwą naturę Tartuffe’a i podkreśla swoje zdanie na jego temat, kiedy tylko ma ku temu okazję. Cięta riposta jest jej własną bronią do walki z obłudą świętoszka, stara się też ze wszystkich sił zdemaskować go przed Orgonem, co w końcu, z pomocą pozostałych bohaterów się jej udaje. Kwestie wypowiadane przez Dorynę stanowią bogate źródło komizmu słownego, możemy nawet śmiało stwierdzić, że to ona przede wszystkim ten komizm do sztuki wprowadza.