Paul Verlaine „Sztuka poetycka” - interpretacja i analiza

Paul Verlaine jest przedstawicielem nurtu w poezji – najpierw francuskiej, później europejskiej – zwanego symbolizmem. Powszechnie zalicza się go do grupy „poetów wyklętych” (fr. „poete maudit”). Utwór pt.: „Sztuka poetycka” stanowi swoisty manifest literacki poety. Jest zapowiedzią tego, jak wyglądać będzie poezja przez niego tworzona.

Pierwszy postulat głoszony przez poetę, to muzyczność. Wyrażają go pierwsze słowa wiersza: „Nade wszystko muzyki!”. Stanowisko swoje podkreślił autor poprzez wykrzyknienie. Znaczy to, że muzyczność w wierszu jest dla niego sprawą niezwykłej wagi i znaczenia. Motyw ten powtarza się w wierszu jeszcze kilkakrotnie, np.: „przymglona piosenka”, „łączą dźwięki”, „Muzyki wszędzie, muzyki zawsze!”.

Dalej poeta mówi, iż należy pisać wierszem nieparzystym oraz że jest on „nad inne”. Zrywa z tradycyjną wersyfikacją, właśnie na rzecz rytmu i muzyczności, czego – jego zdaniem –  wcześniejszym utworom brakowało. Tradycja literacka jest tylko ciężarem dla twórcy i ogranicza jego pole manewru na płaszczyźnie tworzenia („Bez ciężarów, co wstrzymują zdanie”, „Rymu złe narowy”). Poeta zachęca do eksperymentowania ze słowami, dobierania „niedbale”. To również jest przejaw owej wolności tworzenia, która dla francuskiego artysty miała tak dużą wartość.

Kolejną cechą charakterystyczną dla Verlaine’a, postulowaną w manifeście, jest odrzucenie dosłowności, moralizatorstwa, utartych schematów i jednoznacznych interpretacji. Wyraża to słowami: „Stroń od puenty zabójczej”. Nakazuje ją odrzucić i dopuścić do głosu czytelnika, który powinien sam odkryć ukryte znaczenia wiersza.

Następnym bardzo ważnym elementem twórczości autora „Sztuki poetyckiej” jest sugestia. Koresponduje ona z wcześniejszym fragmentem. Jednakże, o ile tam główną figurą retoryczną było niedomówienie, o tyle teraz autor proponuje, aby grać odcieniem, unikać ostrych i jednoznacznych barw. Wiersz ma przywodzić na myśl senne marzenie, spowite w delikatnie rozmytej mgle, nie zaś ostry i malowany „barwami tęczy” obraz. Tezę tę potwierdzają słowa autora: „chcemy Odcienia”, „tylko Odcień”.

Adresatem wiersza są zapewne artyści. Verlaine proponuje im „nową sztukę”, świeże spojrzenie na akt tworzenia, percepcję dzieła i tradycję literacką, w której do tej pory byli osadzeni, a wręcz nią zniewoleni. Podmiot liryczny możemy utożsamić z autorem, zwłaszcza, iż jest to manifest, a więc wygłoszenie poglądów twórcy dotyczących sztuki, a ściśle – poezji. Wypowiada się nie tylko w swoim imieniu, ale jest głosem pokolenia, w którym przyszło mu tworzyć. Świadczy o tym czasownik użyty w pierwszej osobie liczby mnogiej, tj. „chcemy”. Pozostałe formy to swoiste imperatywy wygłaszane zapewne do przeciwników, trwających przy starych ideałach, lub do młodych poetów, którzy dopiero pragną odkryć swoją drogę. Przykładami mogą być zwroty „przenoś”, „stroń”, „odrzuć”. Nadaje to wierszowi ekspresji i sprawia, że „Sztuka poetycka” porywa czytelnika, do którego autor niemalże wykrzykuje swe idee.

Wiersz zbudowany jest z dziewięciu czterowersowych, strof. W utworze występują rymy okalające, np.: „odcienia/ tęczy/ zaręczy/ brzmienia”. Dzięki temu wiersz jest bardzo rytmiczny i realizuje postulat muzyczności. Wyraźnie zarysowana została rola nadawcy i adresata.

Twórczość Paula Verlaine’a zmieniła oblicze poezji. Zdefiniowała ją na nowo, postawiła nieznane dotąd cele, które miała wypełniać. Myślę, że tezy poety, który pragnie zostawiać niedomówienia i podawać czytelnikowi jedynie sugestie, są bardzo interesujące. Dzięki nim sztuka może pozostać sztuką. Jest to zupełnie inne podejście do tworzenia, niż chociażby w epoce romantyzmu, kiedy to literatura miała uczyć patriotyzmu, nawoływać do pewnych społecznych zachowań i podporządkowywać się aktualnym wydarzeniom politycznym. Verlaine uwolnił poezję od tych zadań.