Tomasz Morus - biografia, życiorys

Tomasz Morus (Thomas More) był za swojego życia postacią kontrowersyjną i zarazem przykładem człowieka, który do samego końca bronił wyznawanych przez siebie racji. Wyznawane ideały były dla niego na tyle ważne, że nie wahał się oddać za nie życia. Istotnie, został stracony na szafocie, gdyż sprzeciwiał się działaniom króla, które były niezgodne z jego hierarchią wartości. Oprócz niezłomnej woli, posiadał Morus także solidne wykształcenie filozoficzne, które pozwoliło mu pisać rozprawy i inne dzieła z zakresu myślicielstwa, polityki oraz socjologii.

Teologia także nie miała przed nim tajemnic. Morus znany jest ze swojej silnej (dla niektórych – fanatycznej) wiary katolickiej, która w istocie zaprowadziła go na gilotynę. Z tej przyczyny został uznany przez kościół katolicki za męczennika, beatyfikowany w 1886 roku i kanonizowany w 1935 roku przez Piusa XI. Jan Paweł II natomiast w 2002 roku ogłosił Tomasza Morusa patronem polityków.

Myśliciel i pisarz żył na przełomie XV i XVI wieku w Anglii. Dokładne lata jego życia to 1478-1535. Od młodości przejawiał zainteresowania humanistyczne, jednak wiadomo, że za namową ojca zdecydował się studiować nauki polityczne. Dzięki temu dostał się na dwór ówczesnego króla Anglii – Henryka VIII – i sukcesywnie zdobywał szacunek i respekt humanistów oraz ludzi nauki tamtej epoki. Jednak konflikt z królem okazał się dla niego bardzo niebezpieczny. Henryk VIII poprosił bowiem Morusa, który w tym czasie był kanclerzem, o unieważnienie jego małżeństwa z Katarzyną Aragońską. Król bowiem zakochał się w jej dwórce – Annie Boleyn i chciał ją poślubić.

Jednak Morus stwierdził, że nie w jego kompetencji leży zajmowanie się takimi sprawami i żeby król zwrócił się do papieża. Klemens VII nie zgodził się na rozwód, dlatego Henryk VIII wydał akt supremacji, mianując się głową kościoła i odseparowując się od niego, co znaczyło zanegowanie zwierzchnictwa papieża. Od tego czasu wszyscy urzędnicy państwowi i persony w jakiś sposób związane z monarchą musiały składać przysięgę uznającą króla za głowę kościoła, jego zwierzchność nad Watykanem, a także prawo dzieci, które narodziłyby się ze związku jego i Anny Boleyn, do prawowitego dziedziczenia tronu.

Tomasz Morus jako zagorzały katolik nie mógł zgodzić się z poglądami króla, za co został uwięziony w Tower w Londynie. Próbowano wielokrotnie nakłonić filozofa do zmiany decyzji, jednak jedyną jego odpowiedzią było milczenie interpretowane jako zdrada stanu. Został uznany winnym i stracony. Przed śmiercią miał wypowiedzieć znamienne, i długo później powtarzane, słowa: „Umieram jako dobry sługa króla, ale przede wszystkim sługa Boga”. Jego ciało nie zostało po śmierci należycie potraktowane, bowiem głowa Morusa przez miesiąc znajdowała się na moście w Londynie jako przestroga dla innych, którzy ośmieliliby się sprzeciwić woli króla. Po tym czasie szczątki zabrała córka Morusa. Dziś jego głowa znajduje się w katedrze w Canterbury, gdzie pisarz został pochowany.

Tomasz Morus miał bardzo klarowne i sprecyzowane poglądy dotyczące ówczesnej polityki oraz zapatrywań światopoglądowych. Krytykował takich rewolucjonistów jak Marcin Luter czy William Tyndale. Jego bezkompromisowość przysparzała mu wielu wrogów oraz odbierała przyjaciół. Tak było ze słynnym humanistą Erazmem z Rottedamu, który początkowo był serdecznym przyjacielem Morusa, jednak wskutek jego nietolerancji w stosunku do zbliżających się do protestanckich poglądów przyjaciela, zerwał z nim kontakt. Myśliciel narażał się także obłudnemu duchowieństwu, które gromadziło bogactwa. Wszelka różnica i dyskryminacja według niego brała się z nierówności społecznej, która z kolei była wynikiem posiadania własności prywatnej.

Owe poglądy zawarł w swoim najsłynniejszym dziele pt.: „Utopia”, której pełny tytuł brzmi: „Książeczka zaiste złota i niemniej pożyteczna jak przyjemna o najlepszym ustroju państwa i nieznanej dotąd wyspie Utopii”. Została ona wydana w 1516 roku. To nie pierwsze tego typu dzieło opowiadające o idealnym państwie. Można wspomnieć choćby o utopii Platona – „Państwie”. Popularna idea projektowanie wymarzonej społeczności znajdywała propagatorów w każdej epoce. Znany jest „Kandyd” Woltera, „Nowy wspaniały świat” Huxley'a, a w Polsce chociażby „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki” autorstwa Ignacego Krasickiego. „Utopia” Morusa kładła nacisk przede wszystkim na równość społeczną, która możliwa jest do osiągnięcia dzięki zlikwidowaniu jakiejkolwiek własności prywatnej. Zbliżało to jego poglądy do idei socjalistycznych, późniejszych o kilka wieków.

W idealnym państwie nie istnieją wielkie spółki, czy korporacje ale małe wytwórnie. Nikt nie wie, co to jest pieniądz. Każdy ma pracować, ale nie więcej niż sześć godzin dziennie. Moralność i przestrzeganie prostych praw ma gwarantować życie jasne i sprawiedliwe. Właśnie etyka jest najważniejsza dla projektu Morusa. Minusem owego państwa jest jednak to, że wszyscy muszą poddać się uniformizacji – nikt nie może wyglądać inaczej, czy posiadać więcej od reszty. Ateizm jest zabroniony. Jednak według poglądów Morusa taka struktura państwowa przyniosłaby szczęście i spokój członkom społeczeństwa.

Nie do końca wiadomo, czy Morus poważnie traktował to, co napisał. Znane są również głosy, iż „Utopia” to satyra na państwo, a sam pisarz doskonale wiedział, że nie jest możliwa do zrealizowania.