Stanisław Lem „Solaris” - opracowanie utworu

Powieść „Solaris” powstała w Zakopanem w latach 1959-60, wydana została w 1961 roku.

„Solaris” Stanisława Lema to klasyczny przykład powieści fantastyczno-naukowej. Problematyka poruszana w powieści każe jednak szukać w niej również śladów eseju filozoficznego. Powodzenie książce zapewniła niezwykle wartka, chwilami kryminalna i romansowa w swoim charakterze fabuła powieści.

Najważniejszym elementem prowadzącym do zrozumienia „Solaris” jest figura Myślącego Oceanu. Symbolizuje on zamknięty kosmos, nieodgadniony wszechświat otaczający człowieka. Metaforycznie przedstawia świat, który jest dla człowieka nieprzenikniona zagadką i stanowi wieczne wyzwanie dla umysłu. Ocean wydaje się być w powieści wrogiem człowieka, lecz tak naprawdę stanowi jedynie odbicie jego podświadomości, która niszczy bohaterów „Solaris”. Można więc zadać pytanie: czy człowiek jest wrogiem siebie samego?

W tym kontekście książkę Lema można odczytywać przez pryzmat psychoanalizy Freuda – tkwiące w człowieku mroczne sekrety, pożądania i pragnienia  zepchnięte głęboko i pozornie zapomniane, w odpowiednich warunkach mogą wyjść na powierzchnię i zniszczyć człowieka. „Solaris” pokazuje więc przewagę „id” nad „superego”. W powieści pojawia się również paradoks: ocean spełnia przecież podświadome, często te o erotycznym zabarwieniu, marzenia mieszkańców Stacji. I to właśnie staje się ich przekleństwem. Ów paradoks można więc zawrzeć w popularnym powiedzeniu: „Uważaj o czym marzysz, bo to może się spełnić”. „Id” człowieka zakopane znajduje się głęboko pod powierzchnią konwenansów, historii, układów społecznych. Zjawy stanowią możliwość konfrontacji człowieka z samym sobą, obdartym z całej tej otoczki. Ocean symbolizuje  obcość, w zetknięciu z którą uporządkowany, racjonalny świat człowieka traci rację bytu.

„Solaris” stanowi również ironiczny obraz dorobku ludzkiej nauki, która uciekając od filozoficznych pytań o praprzyczynę, o Boga i początek istnienia – jest oparta na wątłych podstawach. Ocean i zjawy obnażają jej iluzoryczność. Ludzka nauka nie ma narzędzi, by zmierzyć się z tym, co nadprzyrodzone, dlatego przed tym ucieka, dokonuje racjonalizacji.

Intelektualna i filozoficzna problematyka utworów Lema dotyczy więc przede wszystkim właściwości oraz granic ludzkiego poznania.