Pozytywizm - Motyw dziecka w literaturze pozytywizmu (Henryk Sienkiewicz „Janko Muzykant”, Bolesław Prus „Antek”)

Sytuacja Polski znajdującej się pod zaborami, była niezwykle trudna. Po uwłaszczeniu chłopów w 1864 r. ziemiaństwo przestało interesować się sprawami wsi i ingerować w życie chłopów. Musieli oni sami stawiać czoło wszelkim problemom. Wieś polska pozostawiała wiele do życzenia – ubóstwo, głód, analfabetyzm, skrajna bieda to tylko niektóre z jej rysów. Pozytywiści zdawali sobie sprawę, że należy podjąć trud uzdrowienia najbardziej zaniedbanych obszarów kraju. Zaczęli od zasygnalizowania tej kwestii w literaturze. Większość utworów ukazujących się ówcześnie, pozostawała właśnie w tym kręgu tematycznym: autorzy przedstawiali dramatyczną sytuację polskiej wsi oraz możliwe rozwiązania, jakie powinny zostać przedsięwzięte, by poprawić w niej warunki bytowania. Takimi tekstami są np.: nowele „Janko Muzykant” Sienkiewicza oraz „Antek” Prusa. Autorzy ukazują tu w realistycznych obrazach los chłopskich dzieci w XIX wieku.

W „Janku Muzykancie” poruszona została kwestia nierówności społecznej oraz braku perspektyw dla rozwoju i edukacji dzieci utalentowanych, lecz pochodzących z biednych wiejskich rodzin. Pisarz maluje przed naszymi oczyma polską, zatrważającą rzeczywistość. Główny bohater od najmłodszych lat musiał ciężko fizycznie pracować, a jego matka już kilka dni po porodzie zmuszona była wyjść w pole. W zimie Janek nie miał co jeść, „grzał” się pod piecem, w którym nie było czym rozpalić, latem chodził boso, jadł brudną marchew lub owoce, które znalazł w lesie. Nikt nie myślał o jego przyszłości, edukacji. Matce nawet do głowy nie przyszło, że jej dziecko może być muzycznie uzdolnione. Ludzie traktowali zamiłowanie chłopca do grania jako dziwactwo i pretekst do ucieczki przed pracą. Janek bardzo często dostawał lanie. Nie zwracano uwagi na jego wątłe, słabe, wygłodzone ciało. Został śmiertelnie pobity przez stójkowego za próbę urzeczywistnienia swojego marzenia –  dotknięcia prawdziwych skrzypiec.

Jeszcze tragiczniejszą sytuację bytowania dzieci wiejskich w XIX w. przedstawia Prus w „Antku”. To wieś, w której bardzo mocno zakorzenione są wciąż pogańskie zabobony. Ludzie wierzą na przykład, że bocianie gniazda lub drabiny uratują ich domy od pożarów, nie gaszą więc ognia, gdy płonie jakaś chata, tylko dziwią się, że w ogóle ona płonie, skoro przecież była na przy niej drabina! Mały Antek w wieku trzech lat kołysał już siostrę i zajmował się nią. W wieku pięciu – pasł świnie. Chłopiec, jak każde ówczesne dziecko, miał swoje obowiązki, z których musiał się wywiązywać, praca w gospodarstwie czy w polu była sprawą oczywistą. Nierzadko przymierano głodem, dzieci chodziły w podartych, znoszonych przez młodsze rodzeństwo rzeczach, boso. Antek, pomimo swoich zdolności manualnych i intelektualnych, nie miał szans rozwoju własnych zainteresowań. Nikt nie potrafił udzielić mu pomocy. W szkole edukacja była niezwykle powierzchowna i schematyczna. Siostra Antka, Rozalia, przez głupotę i zacofanie wiejskiej znachorki oraz naiwność własnej matki została żywcem spalona w piecu. Antek został oddalony z kuźni tylko dlatego, że był zdolny i szybko się uczył, co powinno być atutem, nie zaś wadą. Chłopak wyruszył w świat, ale nie mamy pewności, czy spotka go w nim coś lepszego, aniżeli w rodzimej wsi.

Życie dzieci w XIX w. było niezwykle ciężkie i smutne. Od najmłodszych lat pozbawione dzieciństwa, musiały ciężko pracować. Nie miały żadnych szans na rzetelną edukację, rozwój swojego talentu. Nierzadko przymierały głodem, zapadały na przewlekłe choroby spowodowane zimnem, biciem i niedożywieniem.