Mikołaj Rej „Żywot człowieka poczciwego” - Jakie wartości zawiera „Żywot człowieka poczciwego” Mikołaja Reja?

Rozpatrując „Żywot człowieka poczciwego” Mikołaja Reja na płaszczyźnie formalnej trzeba zwrócić uwagę na jego wartość jako dzieła polskiej literatury renesansowej. Utwór ten, napisany w języku polskim, jest przejawem myśli humanistycznej. Żywot jako gatunek wiąże dzieło z tradycją średniowieczną. Ale uczynienie bohaterem żywotu nie-świętego i w ogóle opowiedzenie jego historii z czysto ludzkiego, świeckiego punktu widzenia jest wyraźną polemiką z teocentrycznym światopoglądem. „Człowiek poczciwy” nie jest świętym w rozumieniu katolicyzmu, nie pasuje do średniowiecznych wzorców kreowanych przez literaturę parenetyczną. Ale jest ideałem, uosobieniem cnót i wzorem do naśladowania. Jego życie nie jest w pełni poświęcone Bogu wzorem ascetów, choć w pełni zgodne z Bożym porządkiem i Jego nauką. Życie ludzkie oceniane jest z ziemskiej perspektywy. Nagrodą za właściwe postępowanie jest szczęście i dostatek w życiu doczesnym. W tym znaczeniu utwór jest nowatorski i wnosi nową jakość do polskiej literatury.

Analizując utwór pod względem zawartej w nim treści, możemy dostrzec wartości wyznawane przez autora. Na pierwszy plan wysuwa się pochwała cnoty. Prawe życie jest środkiem i celem ludzkiej egzystencji. Cnota, nie jest tylko drogą do zbawienia, zapewnia szczęście już na ziemi. Człowiek winien żyć tak, by nikomu nie szkodzić, pozostawać ze wszystkimi w zgodzie, służyć swemu krajowi, dbać o rodzinę, chłopów i ziemię: „Abowiem na tym wszystko należy, aby był żyw cnotliwym, poczciwym, pobożnym a pomiernym swym żywotem, nikomu nieszkodliwym, a każdemu wiernym i prawdziwym”. Każdy wiek wyznacza człowiekowi inne zadania, a wywiązanie się z nich daje poczucie satysfakcji i szczęścia. Od młodych lat trzeba się uczyć obowiązkowości, słowności, rozsądku, sprawiedliwości i pracy.

Praca w „Żywocie człowieka poczciwego” również została przedstawiona jako wartość. Nie jest ona tylko sposobem na utrzymanie się. Wspólna praca z całą rodzina ma cele wychowawcze, a jednocześnie daje przyjemność. Dzięki pracy na roli człowiek pozostaje w kontakcie z naturą. Dostrzega jej prawa i poddaje się jej rytmowi. Przyroda współgra z ludzkim życiem, wyznacza pory pracy i wypoczynku. Prowadzenie gospodarstwa wymaga pracy, wiedzy, jest odpowiedzialnym zajęciem, które uszlachetnia i przynosi wiele pożytku.

Mimo iż utwór ogniskuje się na człowieku i jego pracy, religia jest tu stale obecna. Nawet jeśli życie „poczciwego człowieka” nie jest tak jednoznacznie podporządkowane Bogu, jak żywoty średniowiecznych świętych, niewątpliwie jest to życie pobożne. Pismo Święte to najważniejsza lektura, którą trzeba czytać już od najmłodszych lat. Postulat religijnego wychowania jest u Reja, zgodnie z jego osobistymi przekonaniami i w związku z tym jest z ducha kalwiński. Wiąże się więc z etosem pracy. Doskonałość przyrody jest dziełem Boga, zasługuje na podziw, to wielki dar dla człowieka. Cnoty, tak sławione przez Reja, to życie zgodne z dekalogiem. Bóg jest też pocieszeniem dla starych i umierających, przynosi im nadzieję lepszego życia.

Wartością sławioną w „Żywocie człowieka poczciwego” jest samo życie. Utwór ma charakter sielankowy, wskazuje na przyjemne aspekty ludzkiego życia. Praca, nauka, obowiązki, wszystko może być źródłem radości, dawać poczucie dumy, jeśli wykonywane jest dobrze. Prawe, uczciwe życie jest wartością samą w sobie.