Rembrandt „Powrót syna marnotrawnego” - opis obrazu, interpretacja

„Powrót syna marnotrawnego” powstał pod koniec życia wielkiego barokowego artysty holenderskiego, Rembrandta Harmenszoon von Rijna, prawdopodobnie jako jego ostatnie dzieło. Stanowił powrót do tematu zrealizowanego wiele lat wcześniej w postaci rysunku o podobnej kompozycji, nie nacechowanego jednak tak silnymi emocjami jak późniejszy obraz. Jego powstanie wiąże się ze śmiercią syna malarza – Tytusa – stąd też można przyjąć, że prace nad dziełem trwały pomiędzy 1660 a 1668 rokiem.

Tematem obrazu jest scena zaczerpnięta z biblijnej przypowieści o synu marnotrawnym. Przypomnijmy – opowiada ona o ojcu, który podzielił swój majątek pomiędzy dwóch synów; jeden z nich pozostał w domu rodzinnym i wykorzystał podarowane mu pieniądze na pomnożenie schedy, drugi zaś odszedł od ojca i szybko roztrwonił swoje uposażenie na hulanki. Po kilku latach marnotrawny syn powraca do domu i spotyka się z ciepłym przyjęciem ze strony ojca, który miał go już za nieżywego i cieszy się z jego odzyskania. Takie zachowanie rani jednak prawego syna, który na miłość ojca musiał zasłużyć ciężką pracą i troskliwą opieką.

Rembrandt odmalowuje tę scenę ze sporym ładunkiem emotywnym, obdarzając każdą z postaci atrybutami, które w dużej mierze je określają. Postać syna marnotrawnego została przedstawiona z mocnym naciskiem na ukazanie nędzy, w jakiej się znalazł – ma na sobie podarte ubranie, rozsypane chodaki, ogoloną głowę pełną zadrapań, z fragmentu twarzy, która jest odwrócona w stronę widza, odczytujemy też ogromną, niemal dziecinną ulgę, jaką znajduje w objęciach ojca. Drugi z braci wyłania się zza filaru na dalszym planie, wyrażając swoją sylwetką pewnego rodzaju niepewność wobec zaistniałej sytuacji, zaś na jego twarzy rysuje się wielkie zdziwienie reakcją ojca zmieszane z wzrastającym rozczarowaniem.

Ojciec, jako postać centralna obrazu, jest niewątpliwie odmalowany z największą skrupulatnością i inwencją. W pełni oświetlona twarz z półprzymkniętymi powiekami wyraża spokój i ulgę, jaką daje kontakt z dzieckiem uważanym już za stracone. Jego szaty, z całą pewnością kosztowne, ale dobrane ze skromnością, wyrażają szlachetność jego stanu oraz sugerują typową dla biblijnych starców mądrość. Na szczególną uwagę zasługują jego dłonie – jedna z nich jest szeroka, twarda i żylasta, druga natomiast biała, gładka i ewidentnie kobieca. Tak znaczące różnice między nimi symbolizują pewną dwoistość podejścia mądrego rodzica do dziecka: wychowanie wymaga dyscypliny i twardego przestrzegania określonych zasad, kochający ojciec powinien jednak również wybaczać błądzącym dzieciom, wspierać je i być dla nich łagodnym jak matka wtedy, gdy tego potrzebują.

Postaci wyeksponowanych na pierwszym planie sług zdają się poniekąd komentować swoją postawą obserwowaną scenę, po części podzielając zdziwienie wiernego syna, nie przejawiając jednak dezaprobaty wobec ojcowskiego miłosierdzia. Co ciekawe – ich twarze, jako odbiegające od stylistyki całego dzieła i nieco przypominające przez to teatralne maski, uznaje się często za efekt pracy innego artysty, który miał dokończyć obraz już po śmierci Rembrandta.

Dzieło utrzymane jest w dosyć ciemnej tonacji, choć dominują tutaj odcienie żółci, brązu i czerwieni. Zostały one wplecione w mistrzowsko użyte zestawienie światłocieni, które doskonale eksponują najbardziej znaczące elementy sceny, ukrywając w drugim planie te, które zostały uznane przed Rembrandta za mniej istotne.

Płótno znajduje się obecnie w zbiorach Państwowego Muzeum Ermitażu w Sankt Petersburgu.