Epitafium jako gatunek literacki. Cechy epitafium

Epitafium (literackie) to krótki utwór umieszczany na nagrobku osoby zmarłej bądź poświęcony jej pamięci. Początkowo epitafium było formą modlitwy żałobnej (w straożytnym Egipcie). W starożytnej Grecji z jednej strony wykorzystywano ten termin na określenie mowy pogrzebowej, z drugiej jako nazwę na inskrypcji na nagrobkach. Straożytni autorzy epitafiów stworzyli wzór pisania tego typu utworów polegający na połaczeniu zwięzłości wypowiedzi z artyzmem polegającym na elegancji wypowiedzi. Cechą charakterystyczą epitafium jest to, że zazwyczaj tego tpu utwór posiada zaskakującą pointę.

Najbardziej znanym epitafium jest utwór Symonidesa z Keos, żegnający Spartan poległym w wąwozie termopilskim.

Do literatury eurpejskiej epitafium przeniknęło wraz z pisanym w języku łacińskim epigramatem. W czasach humanizmu znalazło sobie miejsce w literaturach narodoowych. W Polsce epitafia tworzył m.in. Jan Kochanowski. U tego poety wzorowanie się na starożytnych epitafiach doprowadziło do tworzenia fraszek, które miały na celu bawienie czytelnika. Epitafia nie dotyczące tematyki związanej ze śmiercią pisali także inni autorzy renesansowi oraz ci tworzący w wiekach późniejszych. Utwory te mogły służyć różnym celom - na przykład demaskacji wroga politycznego, czy też wyśmianiu pewnej osoby. Takie „wesołe“ epitafia pisywani między innymi F. Zabłocki czy T.K. Węgierski.

Przykłady epitafiów:
- Przechodniu, powiedz Sparcie, iż wierni jej prawom tutaj spoczywamy.
(Epitafium autorstwa Symonidesa z Koes, wyryte na kamiennej tablicy w miejscu śmierci Leonidasa i jego żołnierzy.)
- Sit tibi terra levis! (łac.) (Niech ci ziemia lekką będzie)
(Epitafium na nagrobkach rzymskich przytoczone przez Marcjalisa w „Epigramach”.)