Maria Konopnicka „Pieśń o domu” - interpretacja i analiza wiersza

Głównym tematem wiersza „Pieśń o domu” Marii Konopnickiej jest miłość Polaków do ojczyzny. Nigdzie nie pada jednak wprost stwierdzenie, że chodzi o Polskę. Dzieje się tak, ponieważ utwór napisany został językiem ezopowym, dzięki któremu autorka nie mówi  wprost o sprawach polskiej państwowości, gdyż zapewne wtedy wiersz nie mógłby zostać opublikowany z powodu cenzury.

Ojczyzna została zastąpiona słowem dom. Samo znaczenie tego słowa w wierszu ewoluuje, poszerza swój zakres znaczeniowy. W pierwszej strofie to dom rodzinny, miejsce urodzenia, dzieciństwa. Świadczyć może o tym odwołanie do snów, ukojenia łez. Dom rodzinny to przecież miejsce,  w którym czujemy się bezpieczni, w którym szukamy ratunku, pociechy. Nie bez znaczenia jest też przywołanie lipy. Nawiązuje tym do twórczości Jana Kochanowskiego, który pisząc o lipie czarnoleskiej opisywał właśnie swój dom.

W drugiej strofie nadal mamy do czynienia z domem rodzinnym, ale tym razem jest to także miejsce naszej edukacji. Nie chodzi już o budynek, w którym się wychowaliśmy, ale także taki, w którym poznaliśmy najstarsze legendy, który stanowi o naszej tożsamości. Dom tutaj to nie tylko cztery ściany, okna i drzwi, ale właśnie polska tożsamość, patriotyzm, znajomość legend i baśni, dawnej historii, co sugerować może epitet „omszały próg” – kojarzy się to przecież z czasami bardzo dawnymi, ale dowodzi też, że owa tożsamość, polskość jest nadal żywa, wciąż trwa.

W trzeciej strofie dom rozszerzony jest do okolicy. Nie mówimy tu już zupełnie o budynku a o krajobrazie. Mamy tu przywołane skoszone trawy, zboża, olchy i dzikie róże – sielankowy wręcz opis przyrody, krajobrazu polskiej natury, o której przecież wcześniej tak często pisali poeci. Dom oznacza tu więc ojczyznę, ale ojczyznę konkretną. Nadal mówimy o miejscu w przestrzeni.

Nagle, w kolejnej zwrotce słowo dom nabiera jeszcze bardziej metaforycznego znaczenia. Oto nie mówimy już tylko o konkretnym miejscu, ale o Polsce, jako o ojczyźnie z całą swoją historią. Dom, czyli ojczyzna, przedstawiony tu jest jako ciemny bór, w którym słychać „duchów jęk”. Co więcej ten jęk zostaje przelany w „kipiącą krew”. Pozwala się to domyślać, że chodzi tu o przypomnienie trudnej polskiej historii. Przywołane duchy to duchy ludzi, którzy zginęli w walce o niepodległość Polski. Teraz przekazują swoje idee kolejnym pokoleniom.

Jeszcze dalej czytamy o burzach, o zwątpieniu. Podmiot liryczny mówi tu o wspomnieniu domu, które ma moc ocalającą. W tym kontekście dom można rozumieć dwojako. Z jednej strony – jako dom rodzinny. Dobrze wiemy, że często w chwilach smutku wracamy wspomnieniami do czasów dzieciństwa, do atmosfery bezpieczeństwa, jaka panowała wśród bliskich. Z drugiej strony słowo dom możemy rozumieć jako ojczyznę. Także myśl o wolnej Polsce może dodawać otuchy, ocalać od zwątpienia, strachu.

Ostatnia strofa różni się od poprzednich. Przede wszystkim swoją budową. Wszystkie wcześniejsze zbudowane były w formie pytania retorycznego. Zaczynały się anaforą „Kochasz ty dom”. Ostatnia strofa jest wnioskiem. Nie jest już pytaniem, ale w całości jest wykrzyknieniem, które rozpoczyna się od słów: „O jeśli kochasz…”. Dalej mamy przywołany kolejny motyw tak bardzo kojarzący się z polską kulturą – chleb z polskiego zboża. I wreszcie, w dwóch ostatnich wersach, mamy nakaz przyjęcia pewnej postawy. Wymagana jest obrona „ojczystych progów”, nie tylko progów naszego domu, ale także granic Polski. Bronić ich mamy sercem, niekoniecznie walczyć zbrojnie, ale stawiać bierny opór próbom wymazania polskiej tradycji i kultury. Nie oznacza to jednak, że nie musimy być przygotowani także na największą ofiarę. Słowa „serce w ojczystych ścianach złóż” sugerować mogą też konieczność oddania życia za ojczyznę – dom, który tak przecież kochamy.

Wiersz „Pieśń o domu” Marii Konopnickiej wpisuje się w nurt liryki patriotycznej. Jest apelem o walkę o polską tożsamość. Skierowany jest do Polaków, a jego celem jest nakłonienie narodu polskiego do walki o swój dom – o Polskę.