Aleksander Fredro „Zemsta” - Komedia jako gatunek literacki na przykładzie „Zemsty”

W literaturze wyróżniamy trzy gatunki dramatyczne, usytuowane na pograniczu literatury i teatru oraz przeznaczone do wystawiania na scenie: tragedię, dramat właściwy oraz komedię.

Komedia jako gatunek literacki

Komedia jako gatunek rozwinęła się w starożytnej Grecji i Rzymie. Charakterystyczną jej cechą jest występowanie komizmu: sytuacyjnego, słownego i postaci oraz nastrój - zazwyczaj pogodny, rozweselający czytelnika. Jak we wszystkich utworach dramatycznych o cechach osobowych i wyglądzie głównych bohaterów komedii czytelnik dowiaduje się dzięki didaskaliom, informującym o miejscu zdarzenia, postaciach, ich nastrojach i reakcjach. Komedia rządzi się też zasadą trzech jedności: akcji, czasu oraz miejsca, a bohaterowie uwikłani są w konflikt światopoglądowy, który w przypadku komedii zawsze kończy się rozwiązaniem sporu i zgodą pomiędzy stronami konfliktu.

"Zemsta" jako komedia

„Zemsta” Aleksandra Fredry spełnia wszelkie wymogi, by zaliczać ją do gatunku literackiego, jakim jest komedia. Utwór podzielony jest na akty i sceny, przed którymi występuję didaskalia, np.: „Cześnik, w białym żupanie bez pasa i w szlafmycy, siedzi przy stole, po prawej od aktorów stronie: okulary na nosie, czyta papiery. Za stołem, trochę w głębi stoi Dyndalski, ręce w tył złożone” (Akt I, Scena 1). Sam tekst utworu podzielony jest na role i oparty na dialogach:
„REJENT
Komu kije
porachują kości w grzbiecie,
Ten jest bity- wszak to wiedzie?
A kto bity, ten jest zbity?
Co?
MURARZ
Ha! Dobrze pan powiada,
Ten jest zbity
REJENT
Więc was zbili,
To rzecz jasna moi mili”.

W dramacie została również utrzymana antyczna zasada trzech jedności: akcja „Zemsty” odbywa się w ciągu jednego dnia w zamku Cześnika i Rejenta, o który to budynek toczy się spór pomiędzy dwoma właścicielami. Konflikt ten znajduje – jak to w komedii - szczęśliwe zakończenie. Mężczyźni godzą się i - co więcej - dzięki ślubowi syna Rejenta - Wacława i bratanicy Cześnika - Klary, zostają rodziną.

Komizm w "Zemście"

W „Zemście” wykorzystane zostały również trzy rodzaje komizmu. Komizm sytuacyjny obejmuje całą akcję dramatu, która rozgrywa się w posiadłości, zamieszkałej przez skłóconych sąsiadów, którzy się nienawidzą i stawiają pomiędzy swoimi częściami zamku mur graniczny. Komizm słowa z kolei zauważalny jest w wielu wypowiedziach bohaterów, np.: „Niech się dzieje wola Nieba, z nią się zawsze zgadzać trzeba”, „Idź serdeńko, bo cię trzepnę” i „Jeśli nie chcesz mojej zguby, Krokodyla daj mi luby”. Komizm postaci odnosi się przede wszystkim do postaci Cześnika Raptusiewicza i Rejenta Milczka, przedstawionych przez Aleksandra Fredrę na zasadzie kontrastu. Nazwiska mężczyzn wskazują na główne cechy ich charakteru, a dialogi pomiędzy spokojnym a wybuchowym sąsiadem są jednym z najbardziej komicznych elementów „Zemsty”.